Menu

دم های حیاتی هندو به روایت واپسین شرح هیاکل النّور

نویسنده: محمد کریمی زنجانی اصل

در نيمه دوّم سده چهاردهم هجري بازتاب آموزه­هاي هندو را در واپسين شرح هياكل النّور به نام نهايةالظهور از علاّمه حكيم، ميرزا قاسم علي اخگر حيدرآبادي
(م بعد از 1365 ق / 1945م) شاهديم. اين رساله كه نسخه­اي از آن به خط مؤلّف در كتابخانه ملّي ايران موجود است و به تازگي با مقدّمه و تصحيح و تحقيق اين نگارنده منتشر شده است، شاهدي ديگر است بر رواج و پايندگي آموزه­هاي شيخ اشراق در شبه قارّه هند.

درباره زندگي و آثار مؤلّفِ تاكنون ناشناخته اين اثر پيش از اين سخن گفته­ام.1 در اين مجال، تنها تكرار مي‌كنم كه در نهايةالظهور به عنوان آخرين شرح فارسي و همچنين مفصّل‌ترين شرح هياكل النّور سهروردي به منابع گسترده‌اي برمي خوريم كه از ميان آنها شرح‌هاي نگاشته قطب الدّين محمود شيرازي (م 710 ق / 1311م) و جلال الدّين دواني (م 908 ق / 1502م) بر حكمة الاشراق و هياكل النّور سهروردي شايسته ذكرند و نيز اين آثار:

1) آيات قرآن مجيد؛

2) احاديث برجاي مانده از رسول اسلام (ص) و ائمّه شيعه (ع)؛

3) آثار ترجمه شده فيلسوفان يوناني مانند ارسطو و جالينوس به زبان عربي؛

4) نوشته‌هاي فيلسوفان مسلمان مشّائي همچون ابونصر فارابي (م 339 ق / 950 م)، ابن‌سينا (م 428 ق / 1036م) و خواجه نصير الدّين طوسي (م 672 ق / 1274م)؛

5) آثار حكيمان مكتب اصفهان و به ويژه ميرداماد (م 1040 ق / 1630م) و صدر المتألّهين شيرازي (م 1050 ق / 1640م)؛

6) آثار متكلّماني مانند امام فخر رازي (م 606 ق / 1209م) و علاّمه حلّي (م 726 ق / 1325م)؛

7) تفسيرهاي قرآني مانند تفسير ابوحفص نسفي (م 518 ق / 1124م)؛

8) آثار صوفياني مانند ابوسلمه مجريطي (م 398 ق / 1007م)، ابوالقاسم عبدالكريم قشيري (م 465 ق / 1072م)، امام محمّد غزالي (م 505 ق / 1111م) و شيخ محمود شبستري (م 720 ق ؟ / 1320م؟)؛

9) نوشته‌هاي زرتشتيان اشراقي هند مانند دبستان مذاهب كيخسرو اسفنديار (نگاشته ميان سال‌هاي 1055 تا 1065 ق / 1645 تا 1654م).

نگريستن در منابع مورد استفاده قاسم علي اخگر در تأليف نهايةالظهور، در عين حال، تأييدي ديگر است بر راه‌هاي سه‌گانه‌اي كه رواج آموزه‌هاي اشراقي در هند را موجب شدند:

1. توجّه به آثار شيخ اشراق و شرح‌هاي نگاشته بر آن؛

2. آثار نگاشته آذر كيوان و پيروانش؛2

3. توجّه به آثار حكماي مكتب اصفهان و به ويژه ميرداماد و ملاّصدرا.3

 ميرزا قاسم علي اخگر در مقدّمه تفصيلي و ارزشمندش بر شرح هياكل النّور، در بازنمود «طريق حصول اشراق» مواردي را با عنوان «سرّ» ياد كرده است. از جمله آنكه در بازنمود «دم‌هاي حياتي» prāñamakoša مي‌نويسد:4

سرّ طالب حقّ بايد كه وقت تصوّر، هر دو چشم گشاده دارد و نظر سوي بالا مقابله خود هر جاي كه بود در هوا اندازد و در آن كوشد كه اصلا مژگان به هم نزند. پس در اثناي عمل بعضي از انوار پديد مي‌آيند و آتش از مژگان خيزد و در تمام اعضا گيرد و عشق پيدا آيد و اين عمل هواست كه بعضي از اولياء چشم بر هوا نهاده در عالم تحيّر مانده‌اند؛ بايد كه در حجره تنگ و تاريك در شب چشم گشاده دارد، انوار عالم قدس بر وي و به حقّ رسد.

و در هوا سرّي است عظيم كه آن مستقيم و مستديم است؛ و سرّ اين سخن كم كسي دانسته است كه هوا عالم خلأ و عالم صفا و عالم لطافت است كه هژده هزار عالم در هوا نمايان است؛ و تا هوا است، كَوْن و مكان است؛ و چون از هوا بگذري عالم سبحان لا مكان است، امّا تو هوا گويي و نداني كه هوا چه چيز است.

همانا هوا لطافتي است كه بعضي اين را بي‌چون و بي‌چگون فهميده كه اينكه11، آيه 7) برابر «نفس الرّحمن» و «هيولاي كلّي» و «جوهر اصلي» دانسته است.

7. اين اثر با اين مشخّصات منتشر شده است: نظام الدّين احمد هروي، انواريّه، به كوشش حسين ضيائي، تهران، 1385 ش.

8. درباره اين تلاش و ثمرات آن نك:

- Daryush Shayegan, Les relations de l'Hindouisme et du Soufisme d'aprés le Majma ‘al Bahrayn de Dara Shokuh, Paris, 1979.

و ترجمه فارسي آن: داريوش شايگان، آيين هندو و عرفان اسلامي، ترجمه جمشيد ارجمند، تهران، 1382 ش.

9. محمّد داراشكوه، مجمع البحرين، به كوشش سيّد محمّدرضا جلالي نائيني، تهران، 1366 ش، ص 14.

10. براي متن اصلي نك:

-EIGHT UPANIS¤AD, With the Commentary of S˙AN˙KARĀCĀRYA, Translated bySWAMI GAMBHĪRĀNANDA, Calcutta, 1958, vol.2, p.438.

 براي ترجمه انگليسي ديگري از اين متن نك:

-The Thirteen Principal Upanishads, Translated From the Sanskrit by R. E. Hume, Oxford, 1965, p.383.

11. ترجمه فارسي به نقل از: سرّ اكبر (ترجمه اوپانيشادها)، ترجمه محمّد داراشكوه، به كوشش دكتر تاراچند و محمّدرضا جلالي نائيني، تهران، 1356 ش، صص 178ـ179.

12. EIGHT UPANISAD, With the Commentary of S˙AN˙KARĀCĀRYA, Translated by SWAMI GAMBHĪRĀNANDA, op.cit, vol.2, p.439; Brahma-Sūtra with Shankarā Achārya's Commentary, translated by V. M. Apte, Bombay, 1960, II, 4, 8.

13. EIGHT UPANISAD, With the Commentary of S˙AN˙KARĀCĀRYA, Translated by SWAMI GAMBHĪRĀNANDA, op. cit, vol.2, p.439; Brahma-Sūtra with Shankarā Achārya's Commentary, translated by V. M. Apte, op.cit, II, 4, 9.

14. سرّ اكبر (ترجمه اوپانيشادها)، ترجمه محمّد داراشكوه، به كوشش دكتر تاراچند و محمّدرضاجلالي نائيني، پيشين، ص 179، بند 4.

15. متن اصلي با اين مشخّصات منتشر شده است:

- The Brhādaranyaka Upanishad with the Commentary of Shankarā Āchārya's and the Gloss of Ānanda Giri, edited by Dr. E. Röer, Bibliotheca Indica Calcutta, 1849, I, 3.

براي ترجمه انگليسي آن نك:

- The Thirteen Principal Upanishads, Translated From the Sanskrit by R. E. Hume,op.cit, pp.76-80.

16. Ibid, I, 3, 22.

17. ترجمه فارسي به نقل از :سرّ اكبر (ترجمه اوپانيشادها)، ترجمه محمّد داراشكوه، به كوشش دكتر تاراچند و محمّدرضا جلالي نائيني، پيشين، ص 11، بند 22.

18. همان، پيشين، صص 176ـ178.

براي متن اصلي و ترجمه انگليسي آن نك:

-EIGHT UPANISAD, With the Commentary of S˙AN˙KARĀCĀRYA, Translated by SWAMI GAMBHĪRĀNANDA, op.cit, vol.2, pp.426-436;

براي ترجمه انگليسي ديگري از اين متن نك:

-The Thirteen Principal Upanishads, Translated From the Sanskrit by R. E. Hume,op.cit, pp.381-382.

19. Brahma-Sūtra with Shankarā Achārya's Commentary, translated by V. M. Apte, op.cit, II, 4, 13.

20. اين واژه كردي را در برابر «مجمع» آورده‌ام.

21. EIGHT UPANISAD, With the Commentary of S˙AN˙KARĀCĀRYA, Translated by SWAMI GAMBHĪRĀNANDA, op.cit, vol.2, pp.411-412;

براي ترجمه ديگري از اين متن نک:

-The Isā, Katha, Prásna, Mundaka, Māndūkya Upanishads with the Commentary of Shankarā Āchārya and the Gloss of Ānanda Giri, edited by Dr. E. Röer, Bibliotheca Indica Calcutta, 1850, IV, 4.

22. Brahma-Sūtra with Shankarā Achārya's Commentary, translated by V. M. Apte, op.cit, II, 14, 12.

23. براي ترجمه انگليسي اين بند نك:

-The thirteen Principal Upanishads, Translated From the Sanskrit by R. E. Hume, op.cit, pp.383-384.

24.  نك: سرّ اكبر (ترجمه اوپانيشادها)، ترجمه محمّد داراشكوه، به كوشش دكتر تاراچند و محمّدرضا جلالي نائيني، پيشين، ص 179، بند 5.

25. داريوش شايگان، آيين هندو و عرفان اسلامي، ترجمه جمشيد ارجمند، پيشين، ص 188.

26. ميرزا قاسم علي اخگر حيدرآبادي، نهايةالظهور، به كوشش محمّد كريمي زنجاني اصل، پيشين، ص 80.

مزدک نامه 1 | موضوع : فلسفه

نوشته قبلی : پژوهشی در زندگانی خواجه نصیرالدین طوسی | نوشته بعدی : خاقانی در اندوه مصایب

مشاهده : 1079 بار | print نسخه چاپی | لینک نوشته |

دی ان ان evoq , دات نت نیوک ,dnn
دی ان ان