گزارش بخشی از نسخه‌های خطی فارسی کتابخانـﺔ دانشگاه زبانها و فرهنگها Bulac

نویسنده: فرانسیس ریشار، فرید قاسملو

 

 

1ـ درباره تاریخچه کتابخانه

تاريخچه تاسيس دانشگاه زبانها و فرهنگها¹ (که ما در اينجا به گزارش پاره‌ای از نسخه‌های خطي فارسي موجود در کتابخانه آن می‌پردازيم)، به سده‌ها پيش بازمي‌گردد. به ماجراجويي‌های فرانسه در شرق و کوشش‌های آنان براي يافتن جاي پايي در سرزمين‌های شرقي.

دانشگاه زبانها و فرهنگهاي امروزي پاريس، تاريخ پر فراز ونشيبي را پشت سر گذاشته است. اين ماجرا از سال 1669م/ 1080 ق آغاز می‌گردد که ژان باتيست کولبر² وزير لويي چهاردهم پادشاه فرانسه (حک: 1643ـ1715م) ودر پي پاسخ به نياز‌های دولت فرانسه به تربيت مترجماني آگاه از زبانهاي شرقي مدرسه زبان جوانان³ را در استانبول تاسيس کرد. قرار بر اين شد که همه ساله در اين مدرسه زبانهاي عربي، فارسي، يوناني، ارمني و ترکي به جوانان آموخته شده و اين جوانان به عنوان مترجم ونيز هيئت‌های مختلف به سرزمينهاي اسلامي اعزام شوند. يکي از اهداف اين هيئت‌ها جمع آوري نسخ خطي شرقي بود.

اين مدرسه در سال 1700م به پاريس منتقل شد وهمچنان به فعاليت خود ادامه می‌داد. اما جهش اصلي فعاليت اين موسسه و نهاد‌های بعدي آن با کوشش‌های سيلوستر ـ دوساسي⁴ صورت گرفت. در سال 1759و در پي کوشش‌های او مدرسـﺔ زبانهاي زنده شرقي⁵ تاسيس شد. با فعاليت‌های شارل شفر⁶ در مقام رئيس اين مدرسه (طي سالهاي پس از 1868) کتابخانه گسترش بسيار زيادي يافت. شفر از جمله تاکيد بسياري به جمع آوري کتابهاي چاپي داشت و براساس همين تاکيد بود که امروزه درکتابخانه دانشگاه زبانها و فرهنگها يکي از کاملترين مجموعه متون چاپي شرقی نگهداري می‌شود. شفر همچنين بخشي از مجموعه نسخه‌های خطي خود را نيز به کتابخانـﺔ مدرسه زبانهاي زنده شرقي اهدا کرد.

در طول زمان اين مدرسه همچنان به رشد خود چه از نظر پذيرش دانشجويان وگسترش رشته‌های زبانهاي شرقي وچه از نظرغنای کتابخانه‌ای ادامه داد. در سال 1971 نام اين مدرسه به موسسه ملي زبانها و تمدن‌های شرقي⁷ (اينالکو) تغيير کرد. از طي سالهاي دهه نود ميلادي 93زبان شرقي در اين مدرسه تدريس می‌شود. دانشگاه شامل بيست مرکز مطالعاتي و ده گروه آموزشي زبانها (شامل محدوده‌های جغرافيايي آفريقا، آسياي جنوبي، آسياي جنوب شرقي، چين، مطالعات عربي، اروپا ـ آسيا، اروپاي ـ مرکزي وشرقي، روسيه، ژاپن، زبانها وتمدن‌های عربي و يهودي وتمدن آمريکايي) است. زبان فارسي نيز به عنوان يکي از زبانهاي گروه اروپا ـ آسيا تدريس می‌شود.

کتابخانه‌ی دانشگاه زبانها و فرهنگها (BULAC) را می‌توان يکي از مهمترين مراکز جمع آوري دانسته‌ها درباره شرق در سراسر فرانسه به شمار آورد. از قرن بيستم کتابخانه در فضايي جدا از محل دانشگاه قرار داشته است. وطي سالهاي دهه نخست قرن بيست ويکم دولت فرانسه مشغول ساخت مجتمعي بسيار عظيم براي اين کتابخانه در نزديکي کتابخانه فرانسوا ميتران⁸ (نام محلي کتابخانه ملي فرانسه، BNF) می‌باشد. قرار است ساختمان جديددر اواسط سال 2012افتتاح شود.

از نظرموجودي، علاوه بر تعداد بسيار زياد کتاب‌های چاپي شرقي، اين کتابخانه داراي يکي از بهترين آرشيوهاي مجلات شرقي نيز هست. حدود 26000عدد مجله ودر حدود 2590عنوان مجله در اين کتابخانه وجود دارد.. همچنين بيش از 30000برگ سند نيز در کتابخانه نگهداري می‌شود.

مجموعه نسخ خطي BULAC بيش از چهارهزار عنوان جلد تخمين زده می‌شود. از اين مجموعه حدود يک هزار جلد عربي، بيش از130جلد فارسي (که ما دراين مقاله بخشي ازآن را معرفي می‌کنيم)، 55جلد ترکی وتعدادي نيز به زبانهاي سانسکريت (وديگر زبانهاي هندي از جمله پالي) وديگر زبانهاي شرقي هستند.

 

2ـ درباره فهرست‌های این کتابخانه

افراد گوناگوني تا کنون براي مهمترين مجموعه نسخ خطي اين کتابخانه (يعني مجموعه‌های عربي فارسي وترکي) فهرست تهيه کرده‌اند. از نظر تاريخي يکي از نخستين فهرست‌های اين کتابخانه را جوزف ماري جونين⁹ در سال 1838م براي نسخه‌های خطي عربي تهيه کرد (براي آگاهي از ديگر فهرست‌های تهيه شده براي مجموعه‌های اين کتابخانه اختصاصا براي نسخ خطي عربي نک: پژوهش جهاني دستنويس‌های اسلامي، ج1 ص293ـ294).

 

3ـ درباره فهرست حاضر

کوشش براي جمع آوري فهرست نسخ خطي کتابخانهBULAC پيش از همه متعلق به فرانسيس ريشار¹⁰ است که کوشيده فهرستي روز آمد ازاين دستنويس‌ها تهيه کند.. کار اصلي مولفان، در تاليف مقاله حاضر جستجوي موجودي نسخه‌ها در ميان نسخه‌های خطي ايران يا ديگر نقاط جهان و نيز جمع آوري آگاهي‌هایی درباره مولف آثار بوده است. قرار است صورت تفصيلي وکامل اين فهرست (به زبان فرانسه) ودر پاريس منتشر شود. خواننده در خواهد يافت در ترتيب شمارهاي اين فهرست افتادگي‌هایی وجود دارد. اين افتادگي بخاطر عدم ذکر مشخصات پاره‌ای از نسخه‌ها در فهرست پايه است.. در اين نوشته، کوشيده‌ايم است تا با معرفی نسخه‌های مختلف از يک اثر، آگاهی‌های گوناگونی را در اختيار خواننده قرار دهيم. با استفاده از امکان اينترنتی شدن بخشی از نسخه‌های خطی کتابخانه ملی ايران، اين نسخه‌ها نيز معرفی شده‌اند. به هنگام ذکر نسخه‌های متعدد از يک کتاب، اطلاعات کتابشناختی تنها در نخستين مورد ذکر شده‌اند و موارد بعدی تنها شامل آگاهی‌های نسخه شناختی از همان اثر خواهد بود.

در گزارش‌هایی که از تعداد نسخه‌های خطي فارسي کتابخانه دانشگاه زبانها وتمدنها داده شده تعداد آنها 133فقره ذکر شده است. اگر چه شماره ترتيبي نسخه‌ها نيز همين تعداد را نشان مي‌دهد اما افزوده شدن حروف الفبا در کنار پاره‌ای از شماره‌ها (براي معرفي نسخه‌های متفاوت از يک کتاب از جمله a54 در معرفي نسخه‌ای از شاهنامه وa75 در معرفي نسخه‌ای از اسناد مربوط به بازماندگان تيمور) نشان می‌دهد تعداد دقيق آنها بعد از فهرست نگاري نهايي روشن خواهد شد.

مجموعه نسخ خطي فارسي کتبخانه دانشگاه زبانها و تمدنها مجموعه جالبي است که از زواياي گوناگون ارزش خود را به رخ می‌کشد در اين ميان آنچه بويژه مورد توجه مولفان اين سطور قرار گرفت حضور تعدادي دستنويس متعلق به گروهي از بزرگترين ايران شناسان، از جمله سيلوستر دوساسي و شفر در اين مجموعه است. گفتني اينکه دارمستتر¹¹ نيز بخش مهمي از کتب چاپي خود را به اين کتابخانه اهدا کرده است.

 

 

يادداشت‌ها

1- Bibliotheque universitaire des langues civilizations (Bulac)

2ـ کولبر (Colbert) ژان باتيست (زندگي 1619ـ1683) سياستمدار فرانسوي.

3- Ecole des jeans de langues

4- ecole des langues orientales

5ـ بارون سيلوستر دوساسي (Sacy) مستشرق و ايران‌شناس بزرگ فرانسوي (زندگي1758 ـ 1838).

6ـ شارل هانري اوگوست شفر (Schefer) سياستمدار مستشرق و جهانگرد فرانسوي (زندگي 1820 ـ 1898).

7- Institut National des langues et Civilisations orientales

8ـ فرانسوا ميتران (F. Mitterand) بيست ويکمين رئيس جمهور فرانسه (زندگی1916ـ1996) امروزه کتابخانه ملي فرانسه به نام او کتابخانه فرانسوا ميتران ناميده می‌شود.

9- j. M. jounnin                10- F. Richard                  11- Darmesteter

 

 

منابع

1ـ يکي از مفصل‌ترين گزارش‌ها درباره تکوين مجموعه نسخه‌های خطي فرانسه و ازآن ميان همين کتابخانه دانشگاه زبانها و تمدنها در کتاب استفان رومن، تکوين مجموعه‌های اسلامي در کتابخانه‌های اروپاي غربي و آمريکاي شمالي، ترجمه زهرا اباذري، تهران 1382 ش، ص 179 ـ ص 184 است. که البته به علت تقدم نسبت به تغيير نام اين مجموعه به دانشگاه زبانها و تمدنها اين مجموعه در کتاب فوق الاشاره به صورت مجموعه مدرسه زبانهاي زنده شرقي معرفي شده است.

2ـ کما بيش همانند آنچه در بند گذشته ذکر شد گزارش کوتاهي درباره دستنويس‌های شرقي کتابخانه دانشگاه زبانها وتمدنها در World Survey of Islamic manuscripts جلد دوم ص293 ـ 294 داده شده اما اين بار ذيل عنوان موسسه ملي زبانها و تمدنهاي شرقي (چاپ لندن 1992)

3 ـ امروزه پايگاه اينترنتي کتابخانه دانشگاه زبانها وتمدنها گزارشي از تاريخچه و نيز مجموعه‌های خطي اين کتابخانه به دست می‌دهد. نشاني اين پايگاه به شرح زير است: WWW. bluac. fr

4ـ مهمترين منابع مولف اين سطور در تهيه مقاله حاضر، علاوه بر يکي دو کتاب جامع در زمينه زندگي افراد، چون تاريخ ادبيات ايران تاليف مرحوم ذبيح‌الله صفا و چند دانشنامه/ دائرةالمعارف عموما فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه‌های گوناگون بوده است. در همه موارد به هنگام ذکر مشخصات منابع براي جلوگيري از اطاله کلام تنها به ذکر مهمترين موارد کتاب شناختي هر فهرست بسنده کرده‌ام. به نظر مولف اين سطور استفاده عام از روشهاي منبع نويسي استنادي در مقاله حاضر و در زمينه اين فهرست‌ها تنها باعث سر در گمي خواننده می‌شده است. هفت منبع بيش از همه و در سراسر متن تکرار شده‌اند. به جهت جلوگيري از تکرار، مشخصات اين منابع و حجيم شدن بيهوده متن، براي هر کتاب از اين هفت منبع صورت اختصاري برگزيده ايم. مشخصات کامل اين منابع اختصاري به شرح زير است:

احمد منزوي، فهرست مشترک نسخه‌های خطي فارسي پاکستان، لاهور 1362 ش. با اختصار: منزوي، مشترک

احمد منزوي، فهرست نسخه‌های خطي فارسي، تهران 1348ـ1353 ش، با اختصار: منزوي، نسخه‌ها

احمد منزوي، فهرستواره کتاب‌های فارسي، تهران 1374 ش به بعد، با اختصار: منزوي فهرستواره.

احمد منزوي، فهرست نسخه‌های خطي مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامي، تهران 1377ـ1384 ش، با اختصار: منزوي، فهرست دائرةالمعارف

خانبابامشار، فهرست کتاب‌های چاپي فارسي، تهران 1350 ـ 1355 ش، با اختصار: مشار، چاپي فارسي.

خانبا بامشار، مولفين کتب چاپي فارسي و عربي از آغاز چاپ تاکنون، تهران1340 ـ 1344 ش، با اختصار: مشار، مولفين چاپي.

برگل، ادبيات فارسي برمبناي تاليف استوري، ترجمه يحيي آرين پور و سيروس ايزدي و کريم کشاورز، تهران 1362 ـ 1363 ش، بااختصار: برگل.

 

 

معرفی نسخه‌ها

1. آثار احمدي، شماره 70، تاريخ، تاليف احمد بن تاج‌الدين حسن بن سيف‌الدین استرآبادي 178 برگ، تحرير سال 1247ق. اين کتاب در روزگار امير عليشير نوايي (زندگي844ـ906 ق) تاليف شده است. چاپ سنگي تبريز 1274ق (مشار، مولفين، ج 1، ص 355) آن را نيز می‌شناسيم. جديد ترين چاپ بوسيله ميرهاشم محدث، تهران 1374 ش. نک منزوي، فهرستواره، ج 3، ص 1530ـ1531؛ برگل، ج 2، ص 819.

2. ابواب جنان، شماره 76، اخلاق، تاليف مولي رفيع‌الدین محمد بن فتح‌الله واعظ قزويني (مرگ در 189ق)، 106 برگ، تحرير سال 1224ق، قرار بوده است مولف اين کتاب را در 8 جلد (به تعداد درهاي بهشت) بنويسد ولي عمرش فقط به تاليف جلدهاي 1 و 2 امکان داد. جلد سوم را نيز فرزندش تاليف کرد. نسخه مورد نظر ما تنها جلد دوم کتاب است.

براي نسخه‌های کتاب نک: منزوي، فهرستواره، ج 6، ص277ـ279. براي چاپ‌های کتاب نيز: مشار، مولفين، ج 1، ص 145.

در دو برگ آخر اشعار بسياري بوسيله کاتب نسخه جمع آوري شده است. از جمله صائب، مرتضي حکيم و صفا. يک نسخه خطي از اين کتاب را نيز در کتابخانه ملي ايران و در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/f5c60le5-7de6-4430-8f87-676ca641d73e/ catalogue. aspx

3. احکام منظوم، شماره 2/83، احکام نجوم، منسوب به محيي‌الدین مغربي، 1 برگ، منظومه‌ای در 50 بيت.

4. اخبارات، شماره 86، اخبار و وقايع، بدون نام نويسنده، 31 برگ. مجموعه اخبار روزانه مربوط به وقايع نقاط مختلف هند، از جمله در پنجاب ولاهور وپيشاور مربوط به سال 1844م وپس از آن اخبار مربوط به کشمير ولاهور و مولتان.

5. ارشاد نامه، شماره 4/11، منظومه، از فريدالدين عطار نيشابوري (مرگ در 618)، 50 برگ، اين مجموعه به نام قصيده رايي نيز مشهور است. براي نسخه‌های آن نک: منزوي، مشترک ج 7، ص 186 ص 189. همچنين بطور مکرر در ديوان عطار به چاپ رسيده است. از جمله به تصحيح احمد خوشنويس عماد، تهران 1362 و 1373 ش.

6. اسرار قاسمي، شماره 1/110، علوم غريبه، از حسين بن علي واعظ کاشفي (مرگ در 910 ق)، 81 برگ، کتاب در سال 907 تاليف شده است. در ديباچه کتاب پس از نام بردن از علوم پنچ گانه غريبه (کله سر) از دو کتاب به عنوان منبع ياد شده است: سحرالعيون از ابو عبدالله مغربي و عيون الحقايق از ابوالقاسم محمد سماوي. براي چند نسخه از اين کتاب نک: فهرست آستان قدس رضوي، ج 13 ص303، منزوي، فهرست دائرةالمعارف، ج 1، ص191.

7. اسناد و مدارک در مورد بازماندگان تيمور، شماره a75، تاريخ، نويسنده ناشناس، اما احتمالا جمع کننده کتاب الکساندر هاميلتون (زندگي 1762ـ1824م.) می‌باشد. 72برگ، در برگ 2 مقدمه کتاب (به زبان انگليسي) وصفحات 3 تا 72 متن به فارسي (در صفحات چپ) وترجمه انگليسي آن (در صفحات راست) قرار دارد. متن شامل برگزيده‌ای از تزوکات تيموري و منتخب اللباب و چند متن ديگر است.

8. الفباي جديد براي تحريرات السنه اسلاميه که عبارتند از عربي فارسي و ترکي. شماره 133، ادبيات، تاليف ميرزا فتح‌الله بن ميرزا محمدتقي آخوندزاده (زندگي 1227ـ1295ق)، 23برگ. کتاب بسيار مشهور آخوندزاده در معرفي رسم الخط جديدي که برگرفته از الفباي انگليسي براي سرزمين‌های اسلامي طراحي کرده بود. کتاب در ماه صفر 1274ق تاليف شده است. ماجراي تغيير خط بنا به پيشنهاد آخوندزاده در ايران مورد استقبال قرار نگرفت اما در عثماني از آن استقبال شد. متن کامل کتاب در پژوهش حميد محمد زاده با عنوان الفباي جديد و مکتوبات در تبريز در سال 1375ش به چاپ رسيده است. نسخه‌هایی از دستنويس کتاب در ايران وجود دارد. از جمله، نک: فهرست کتابخانه سپهسالار، ج 5 ص51، ص53، وج2، ص27، درمعرفي نسخه‌ای به خط مولف (با عنوان رسم‌الخط جديد). براي زندگي آخوندزاده نيز نک: Encyclopaedia Iranica. sv “AKUNDZADA” (by H. Algar).

9. امامت، رساله؛ رساله اعتقاديه، شماره 75، از علاءالدين عبدالخالق قاضي‌زاده کرهرودي مشهور به قاضي علايي (زندگي در قرن 11 ق)، 438 برگ. تحرير سال 1118ق. کتاب احتمالا در سال 1089 تاليف شده است ومناظره‌ای است درباره امامت وخلافت که مولف با قاضي‌زاده رومي در مجلس شاه عباس صفوي داشته و به دستور همان شاه اين مناظره را به کاغذ در آورده است. ويرايش ديگري از اين مناظره با اختلاف‌های بسيار کمي با متن حاضر و از همين مولف با نام تحفه شاهي نيز وجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره نسخه‌های اين کتاب، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 2، ص 892 به بعد. فهرست کتابخانه ملي، ج 6، ص 47 و براي نسخه‌های تحفه شاهي، نک: فهرست کتابخانه آيت‌الله مرعشي، ج 16، ص 189ـ190، ج20، ص62ـ63.

10. الانتقال من القرآن الي الانجيل وهو جلد الثالث من منشورات قرطاجنه. شماره 82، اعتقادات، تاليف پدر فرانسيس بوگارد (زندگي 1806ـ1866) 90برگ. مترجم فارسي ناشناس. مولف کتاب از جمله نخستين ميسيونرهاي فرانسوي در کشورهاي اسلامي بوده وکتاب حاضر نيز گفتگويي سه جانبه بين يک کشيش کاتوليک، يک مفتي و يک قاضي (هر دو مسلمان) است. اين مبلغ مذهبي عموما در شمال افريقا و بويژه تونس فعاليت می‌کرده است. اصل فرانسوي کتاب با عنوان: Passage du coran a l Evagile در سال 1855م در پاريس به چاپ رسيده و متن فارسي نيز در 10 مارس 1857 تحرير شده است.

11. انوار سهيلي، شماره 58، داستان، تاليف کمال‌الدين حسين بن علي بيهقي سبزواري واعظ کاشفي (مرگ در 910ق)، 217 برگ، تحرير سال 1191. متن کتاب از جلمه مهمترين داستانهاي زبان فارسي ودر اصل ويرايشي جديد از کليله و دمنه است براي آگاهي بيشتر درباره کتاب، نک: منزوي فهرستواره، ج1، ص281 به بعد. همچنين، تعدادي از چاپ‌های آن (شامل 44 چاپ اعم از سنگي و افست) را در: مشار، چاپي فارسي، ج 1، ص581 ببينيد.

يکي از مهمترين چاپ‌های اين کتاب در برلين انجام شده ودر سال 1362 ش همين چاپ در تهران افست شده است. جديدترين چاپ آن نيز به تصحيح محمد روشن در تهران، 1388 ش انجام شده است. متن به زبان‌های اردو، ترکي و انگليسي (ترجمه توسط Eastwick، لندن، 1845؛ نيز بوسيله Wollaston، همانجا، 1877) نيز ترجمه شده است. دو نسخه آنرا نيز در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/9B7AEC60 ـ 75BE ـ 476F ـ 93C2 ـ 8CFE279A (24A/Catalogue. aspx

http: //dl. nlai. ir/UI/23EBA235 ـ 2CAD ـ 40DC ـ A314 ـ FFC84AB0$!CA/catalogue. asp

12. انوار سهيلي، شماره 59، 293 برگ، از پايان افتادگي دارد.

13. انوار سهيلي، شمارهa59، 298 برگ.

14. انوار سهيلي، شماره 60، 383 برگ. تحرير سال 924 ق.

15. باه نامه، شماره3/85، از ناشناس، 10 برگ.

16. باه نامه، شماره 6/85، از ناشناس، 7 برگ.

17. باه نامه، شماره 2/85، احتمالا از ابوالمظفر هبةالله، 23 برگ. مولف در قرن ششم زندگي می‌کرده و مولف باه نامه‌ای در 17 باب است. درباره باه‌ نامه او، نک: منزوي فهرستواره، ج 4، ص3303ـ3304.

18. بدل اشکال، شماره 3/93، از ناشناس، علوم غريبه، 2 برگ.

19. بوستان سعدي، شماره 23، از شيخ مصلح‌‌الدين سعدي شيرازي (مرگ حدود 691ق)، 123 برگ. از جمله مهمترين منظومه‌های زبان فارسي که در سال 655 ق سروده شده است. با ترجمه‌ها و شرح‌های متعدد. چاپ‌های فراوان، نسخه‌های بي‌نهايت. درباره نسخ اين کتاب نک: منزوي فهرستواره، ج 10، ص 309 به بعد. آگاهي‌های بيشتر درباره سعدي و نيز معرفي يک نسخه الکترونيک را ذيل کليات سعدي ببينيد.

20. بوستان سعدي، شماره 9/333، 46 برگ، تحرير حدود سالهاي 1015ـ1016 ق.

21. بهار دانش، شماره 61، از عنايت‌الله کنبوشيرازي (زندگي 1017ـ1082ق)، داستان، 192برگ. تحرير سال 1181 ق در شهر کلکته. يکي از مجموعه داستان‌های مهم و شيرين به زبان فارسي با منشاء برهمني که بي‌شباهت به منظومه‌های عاشقانه فارسي از جنس خسرو و شيرين نيست. داستان دلباختگي‌های جهاندار سلطان و مهر پرور و بهرور بانو. تاليف شده در سال 1061 ق. براي آگاهي درباره نسخه‌های خطي آن نک: منزوي فهرستواره، ج1، ص 292ـ ص293؛ منزوي فهرست دائرةالمارف، ج 1، ص458؛ براي آگاهي از چاپ‌های آن، نک: مشار، فارسي چاپي، ج1، ص803 (در معرفي 11 چاپ). 7 ترجه اردويي، منتخب و خلاصه‌ای نيزاز آن وجود دارد (منزوي، فهرستواره، همانجا).  دو نسخه خطي آن را نيز در نشاني زيرببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/71cd3ae4 ـ 4e75 ـ 4143 ـ 8119 ـ 01588c506573/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/f2223b43 ـ 97d5 ـ 4b10 ـ 9c10 ـ 37d5087c1bec/ catalogue. aspx.

22. بهارستان، شماره 38، از نورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ در 898 ق). ادبيات، 50 برگ، تاليف شده به سال 892 ودر 8 روضه وبه تقليد از کتاب گلستان سعدي. اين کتاب به نام روضةالاختيار و تحفةالابرار نيز شناخته می‌شود. براي آگاهي از نسخه‌های آن، نک: منزوي، نسخه‌ها، ج 5، ص 3535 به بعد. نسخه حاضر در سال 961ق تحرير شده است. چاپ مصحح آن بوسيله اعلاخان افصح زاد در دوشنبه (تاجيکستان) 1972، همان چاپ تجديد شده در مسکو 1987، چاپ به تصحيح اسماعيل حاکمي تهران 1367 ش و 1371ش، چاپ تهران از روي چاپ اعلا خان افصح زاد در تهران 1379 ش، چاپ مجتبي  برزآبادي فراهاني، تهران 1383 ش. دو نسخه از دستنويس‌های آن را در نشاني‌های زير ببينيد:

http://dl.nlai.ir/UI/BB1BCA40 ـE1F7ـ 4439 ـ 8884 ـ 85FBAB674FAD/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/2ad291a8 ـ 4b8693d8 ـ 51ad4001632/catalogue. aspx.

23. بهجه التواريخ، شماره 71، از شکر‌الله بن شهاب‌الدین احمد بن زين‌الدین زکي رومي (مرگ در 894)، تاريخ، 136برگ. کتابي است در 13 فصل شامل تاريخ جهان و آفرينش آن و زندگي پيامبران وپادشاهان باستاني ايران، سلسله‌های اموي، عباسي، علوي ونيز پادشاهان عثماني تا زمان آغاز سلطنت سلطان محمد دوم، فرزند سلطان مراد، در سال 855 ق. نسخه حاضر بخشي از باب اول باب دوازدهم و بخشي از باب سيزدهم را ندارد. براي نسخه‌های خطي آن نک: منزوي نسخه‌ها، ج1، ص 568ـ569؛ برگل، ج2، ص 519ـ521. ترجمه آلماني، فرانسوي و ترکي از اين کتاب را نيز می‌شناسيم.

24. بيان دانستن وضع جفر، شماره 6/93، احتمالا از علي عادلشاه، علوم غريبه، 11 برگ.

25. بيان اصلاحات صوفيان، شماره 2/11، از ناشناس، عرفان، رساله‌ای در سه فصل (هر کدام با عنوان مطلب) درباره شرح مهمترين اصطلاحات صوفيه، 7 برگ.

26. پند نامه، شماره 35، از فريد‌الدین عطار نيشابوري (مرگ در 618 ق). منظومه، 32 برگ، تحرير سال 1132 ق. پندنامه از جمله مشهورترين منظومه‌های عرفاني عطار و البته زبان فارسي است. بارها شرح شده و به زبانهاي متعددي ترجمه شده است. بارها چاپ شده ونسخه‌های خطي زيادي از آن باقي مانده است. براي آگاهي از نسخه‌های خطي آن، نک: منزوي فهرستواره، ج 10، ص 463 به بعد. براي آگاهي از شروح و ترجمه‌های آن نيز، نک: منزوي همانجا؛ نيز نک: کتاب‌شناسي شيخ فريدالدين عطار نيشابوري، از علي ميرانصاري، تهران 1374 ش، صفحه 187ـ218. يک نسخه خطي آنرا در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/bf7fc191 ـ 71f6 ـ 4016 ـ 9d06 ـ c627bbfabb22/ catalogue/aspx.

27. پندنامه، شماره 3/36، 34 برگ، تحرير سال 1840م.، بوسيله يکي از شاگردان سيلوستر دو ساسي (زندگي 1758ـ1838) که باز هم درادامه به او خواهيم پرداخت.

28.  پند نامه، شماره 37، 32 برگ، تحرير محرم سال 1107 ق.

29. تاريخ جهانگشاي جويني، شماره 62، از علاءالدين عطا ملک بن بهاءالدين محمد جويني (مرگ در 680 ق). تاريخ ايران، 75 برگ، از جمله مهمترين منابع درباره تاريخ ميانه ايران به حساب می‌آيد. اصل کتاب تا روايت‌های مربوط به سال 656 ق را شامل می‌شود، اما نسخه حاضر تنها تا سال 654 ق را در بردارد. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است، نک: منزوي فهرستواره، ج 2، ص 945 به بعد. بارها نيز به چاپ رسيده است. از جمله چاپ محمد قزويني در ليدن هلند، سال 1912م. چاپ جلال‌الدین طهراني، تهران، 1312ش و تجديد چاپ تهران، 1352ش؛ چاپ حبيب‌الله عباسي و ايرج مهرکي، تهران 1385ش وتجديد چاپ تهران، 1389 ش. يک نسخه خطي آن را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/1636648 ـ 6cEE. 410D ـ 9AB5 ـ 4D2BA895E6F2/ catalogue. aspx.

30. تاريخ خطاي و ختن، شماره91، تاليف مجدالدين محمد بن ضياءالدين عدنان سورفتي، تاريخ، 226 برگ. کتابي در تاريخ چين وشامل 20 باب که ازآن چند نسخه ديگر را می‌شناسيم. براي آگاهي از اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 2، ص 863؛ يک نسخه از آن در کتابخانه ليدن هلند وجود دارد که هم بوسيله استاد ويتکام در فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه ليدن (ج 1 ص 36) وهم بوسيله محمد تقي دانش پژوه در مجله نسخه‌های خطي، ج 10، ص 254، توصيف شده است. يک ترجمه ترکي آنرا می‌شناسيم: نک: منزوي همانجا؛ دانش پژوه، همانجا؛ از آنجايي که کتاب براي سلطان سليم عثماني نوشته شده، بنابراين به احتمال زياد بين سالهاي 918ـ926 ق (دوران حکومت سليم) تاليف شده است. نسخه مورد بحث ما شايد به خط شفر (که پيش ازاين نيز از اوياد کرديم، زندگي 1820ـ1898 م) باشد.

31. تاريخ گزيده، شماره 63، تاليف حمدالله مستوفي (مرگ در 750)، تاريخ، 249 برگ، تحرير سال 1038 ق. کتاب بسيار مشهور مستوفي قزويني در تاريخ ايران وجهان، در 60 باب؛ نسخه‌های خطي بسياري از اين کتاب وجود دارد. براي آگاهي ازاين نسخه‌ها نک: منزوي فهرستواره، ج 1، ص586؛ بارها به چاپ رسيده است، براي آگاهي از تعدادي از اين چاپ‌ها نک: مشار مولفين، ج 1، ص 1124؛ از جمله چاپ‌های مصحح آن می‌توان به چاپ ادوارد براون لندن، 1913 م؛ چاپ عبدالحسين نوايي، تهران 1339 ش اشاره نمود. اين کتاب ادامه‌ای نيز دارد به نام ذيل تاريخ گزيده که به کوشش ايرج افشار در تهران، سال 1373 ش به چاپ رسيده است. ترجمه‌های انگليسي، فرانسوي، روسي و ترکي را نيز از اين کتاب می‌شناسيم. نک: منزوي همانجا. يک نسخه خطي از اين کتاب را نيزدر نشاني زير ببينيد:

http://dl.nlai.ir/UI/CB4D1364ـC093ـ 434D ـ D22C ـ C9D374E7970D1/ catalogue. aspx.

32. تجزيةالامصار و تزجيةالاشعار، شماره 116، تاليف خواجه شهاب‌الدین عبدالله بن عزالدين فضل‌الله شرف شيرازي مشهور به وصاف الحضره (مرگ در 730)، تاريخ، 580 برگ، تحرير حدودسال 1080 ق. اين کتاب به نام تاريخ وصاف نيز شناخته می‌شود ويکي از متون مهم تاريخ به زبان فارسي به شمار می‌آيد. کتاب از5 بخش هر کدام با عنوان جزء تشکيل شده وبه صورت دنباله کتاب تاريخ جهانگشا به حساب می‌آيد. ترتيب اجزا کتاب در نسخه مورد بحث ما به شرح زير است:

جزء يک از برگ 1 تا برگ 132؛ جزء دو از برگ 132 تا برگ 232؛ جزء سه از برگ 232 تا برگ 352؛ جزء چهار از برگ 352 تا برگ 530؛ جزء پنج از برگ 530 تا برگ 579.

ازاين کتاب نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي ازاين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 2، ص 918. يک چاپ از آن را نيز به توسط محمد اقبال در لاهور در سال 1308 ش می‌شناسيم. براي آگاهي از چاپ‌های متعدد سنگي آن نيز، نک: مشار چاپي فارسي، ج 1، ص1185. ترجمه‌های آلماني، اردو و ترکي آنرا نيز می‌شناسيم، نک: منزوي همانجا. در طول تاريخ تحريرهاي جديدي از اين کتاب پديد آمده است. از جمله در قرن نهم هجري بوسيله حسين بن حسين انصاري ونيز بوسيله عبدالمحمد آيتي که در سال 1283ش در تهران به چاپ رسيده است. چاپ عکسي از نسخه خطي موجود در مجموعه نور عثمانيه کتابخانه سليمانيه، به خط مولف بوسيله ايرج افشار تهران 1388ش انجام شده است. يک نسخه خطي آن را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/bf412dc4 ـ 7d91 ـ 4422 ـ 8aaa ـ 49352ad05690/ catalogeue. aspx.

33. تجزية الامصار و تزجية الاشعار، شماره 64، 150برگ، تحرير سال 1272 ق.

34. تجزية الامصار و تزجية الاشعار، شماره 65، 137 برگ، تحرير سال 1256 ق.

35. تجزية الاحرار، شماره 34، از نورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ در 897)، منظومه، 85 برگ. اين کتاب يکي از مثنوي‌های هفت اورنگ جامي به شمار می‌رود. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است، براي آگاهي از اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 4، ص 2706 به بعد؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 535 ـ546؛ بارها به صورت سنگي به چاپ رسيده است. نک مشار، چاپي فارسي، ج 1، ص 1197، چاپ مصحح آن به توسط اعلاخان افصح‌زاد و ديگران، تهران 1378 ش؛ چاپ به توسط بيتا نوريان، اصفهان 1387 ش؛ دو نسخه خطي آن را نيز در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/35303f25 ـ 86db ـ 4623 ـ abcf ـ 2abddb320313/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI3b40a182 ـ f5b7 ـ 48a0 ـ 837e ـ 78d90519bf88/ catalogue. aspx.

36. تحفة العراقين، شماره 124، تاليف افضل‌الدین بديل بن علي خاقاني شرواني (مرگ در 595 ق)، منظومه، 104برگ، تحرير سال 1311 ق.

اين کتاب، سفرنامه منظوم خاقاني در سفر سال 551 ق او به حج است، مشتمل بر يک ديباچه منثور و 6 مقاله که به نام ختم الغرائب نيزشناخته می‌شود. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است، براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 10، ص 555 به بعد؛ همو، همان ج 1، ص 70 به بعد؛ همو، نسخه‌ها، ج 3، ص 1856 و ج 4 ص 2714.

اين کتاب بارها به چاپ رسيده است، براي آگاهي از پاره‌ای از اين چاپها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 1، ص 1211؛ شرح‌های متعددي نيز برآن نوشته شده است. براي آگاهي درباره تعدادي از اين شروح نک: سعيد نفيسي، تاريخ تحول نظم ونثر در زبان فارسي، تهران، 1345 ش، ج 1، ص 103 به بعد. چاپ مصحح آن بوسيله يحيي قريب، تهران، 1333 ش با عنوان مثنوي تحفةالعراقين و نيز چاپ مصحح بوسيله يوسف عالي عباس آباد، تهران، 1386 ش با عنوان ختم الغرائب. چاپ عکسي يک نسخه خطي از آن کتابت سال 593 با مقدمه ايرج افشار و ديگران تهران 1385 ش. دو نسخه خطي ازاين کتاب را در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/d8501b20 ـ 23d9 ـ 4b6a ـ a961 ـ 3107eb19f358/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai/ir/UI/cef74d87 ـ e3d4 ـ 4e15 ـ ae52 ـ d15aaaacacf09/ catalogue. aspx.

يک شرح انگليسي براين کتاب بوسيله آ. ف. بليرت (A. F. Beelert) درسال 2000 در ليدن به چاپ رسيده است.

اين کتاب در ديوان خاقاني نيز وجود دارد. چاپ‌های ديوان خاقاني را در مشار، چاپي فارسي، ج 2، ص 2297 ببينيد. همچنين، چاپ مصحح بوسيله محمد عباسي، تهران، 1336ش و بعد از آن وعلي عبدالرسولي تهران، 1389ش؛ يک نسخه از ديوان (شامل تحفةالعراقين) را هم در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/219028d8 ـ 47ef ـ 4617 ـ b1cb ـ 2bc8b4332ade/ catalogue. aspx.

37. تذکرة الابرار و الاشرار، شماره77، ازعبدالکريم بن مخدوم، آخوند درويزه ننگرهاري (مرگ در 1048 ق)، زندگينامه پيران، 294 برگ. کتاب ننگرهاري درباره زندگينامه گروهي از بزرگان ومشايخ، عموما اهل تصوف. مشتمل بر يک مقدمه و سه تذکره که در تذکره دوم آن زندگينامه مفصل خويش را آورده است. چند نسخه خطي از آن باقي مانده است، براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 3، ص 2054ـ2055؛ منزوي مشترک، ج11، ص 877ـ879؛ چند بار نيز چاپ شده است. از جمله در پيشاور، سال 1278 به صورت سنگي؛ همانجا، 1960 به صورت افست. براي آگاهي درباره چاپ‌های آن نک: عارف نوشاهي، فهرست کتاب‌های چاپي و کمياب کتابخانه گنج بخش، اسلام آباد، 1369ش، ج 1، ص 968.

38. ترجيعات، شماره 2/42، تاليف نورعلي شاه نعمت‌اللهي (مرگ در 1212ق)، 3 برگ، تحرير سال 1263 ق. ترجيعات نور علي شاه در ديوان او که بارها به چاپ رسيده آمده است. براي آگاهي بيشتر درباره ديوان او، نک: منزوي فهرست دائرةالمعارف، ج 1، ص 113.

39. تعبير خواب، شماره 2/ 73، از ناشناس، 3 برگ، علوم غريبه.

40. تيمور نامه، شماره 45، تاليف عبدالله هاتفي خبوشاني جامي (مرگ در 927ق)، منظومه، 157 برگ، تحريرسال 994؛ اين کتاب اقتباس و صورت منظوم کتاب ظفر نامه تيموري تاليف شرف‌الدین علي يزدي (مرگ در 858 ق) مي‌باشد، که شامل فتوحات امير تيمور گورگاني است. تيمور نامه با الگوبرداری از اسکندر نامه نظامي سروده شده است. براي آگاهي بيشتر درباره کتاب ومولف آن، نک: ذبيح‌الله صفا، تاريخ ادبيات در ايران، جلد 4، ص 442 به بعد. ازاين کتاب نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي ازدرباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره ج 2 ص 936ـ937؛ همو، همان، ج 10، ص 656 به بعد. چاپ‌های مصحح آن نيز چاپ ابو هاشم يوشع، مدرس، 1958 و چاپ محمد لوي عباسي، تهران، بي تاريخ، می‌باشند. ميرحسين بن ابوطالب دوست سنبهلي حسيني در سال 1200 ق اين کتاب را به نثر برگردانده است. دو نسخه خطي از تيمورنامه را در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/d49b5809 ـ 84c8 ـ 44c3 ـ a8be ـ 686387940180/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/5f659ba1 ـ 9c4c ـ 40fb ـ 99c4 ـ c8a97c04274/ catalogue. aspx.

41. جامع الفوايد شماره 1/85 تاليف يوسف بن محمد بن يوسف طبيب يوسفي هروي (مرگ در 950 ق) پزشکي 33 برگ اين کتاب به نام‌های طب يوسفي وشرح علاج امراضي نيز شناخته می‌شود. در 27 باب وشامل گزارشي درباره درمان بيماري‌ها است. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها نک: منزوي فهرستواره ج 5 ص3393ـ ص 3395 چند بار نيز چاپ شده است. درباره اين چاپ‌ها نک: مشار چاپي فارسي ج 2 ص 1501 به زبان اردو نيز ترجمه شده است. يک نسخه خطي آن را در نشاني زير ببينيد:

http: /dl. nlai. ir/UI/c9a1f031 ـ e90a ـ 4158 ـ b719 ـ 98dd1940677f/ catalogue. aspx.

42. جامع عباسي، شماره 128، تاليف بهاءالدين عاملي، مشهور به شيخ بهايي (مرگ در سال 1030 ق)، فقه، 229 برگ. کتاب از جمله متون مهم فقهي دوره صفوي به شمار می‌آيد. نسخه‌های خطي فراوانی از آن باقي مانده است. براي آگاهي از نسخه‌های خطي، چاپ‌ها، شروح وحواشي اين کتاب نک: محسن ناجي نصرآبادي، کتاب‌شناسي شيخ بهايي، مشهد، 1387 ش، ص 208ـ220؛ جديدترين چاپ مصحح آن و بدون نام چاپگر در قم، 1386ش صورت گرفته است. يک نسخه خطي از آن را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/b2af50f5 ـ 7891 ـ 4a94 ـ 85f5 ـ 7610b7d3130a/ catalogue. aspx.

43. جامع فوايدجفر، شماره 9/93، تاليف محمد بن محمود دهدار فاني شيرازي (مرگ در 1016 ق). علوم غريبه، 29 برگ. تحرير احتمالا سال 1295 ق. اين کتاب به نام جوامع الفوايد نيز شناخته می‌شود. شامل يک فاتحه، 5 فصل ويک خاتمه. از آن نسخه‌های خطي چندي باقي مانده است، براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: فهرست کتابخانه حضرت آيت‌الله مرعشي، ج 28 ص 186ـ188.

44. چهل حديث، شماره 2/80، ترجمه مجموعه‌ای از چهل حديث که به توسط نورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ در 898) به فارسي ترجمه شده است، حديث، 4برگ. جامي اين ترجمه را در سال 886 ق انجام داده است و ازآن نسخه‌های خطي بسياري باقی مانده است، به عنوان نمونه نک: فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه ملي ايران، ج 6، ص 831. اين کتاب بارها بوسيله خوشنويسان مشهور کتابت شده و به چاپ رسيده است. از جمله کتابت سلطان علي مشهدي (مرگ در 926) خطاط مشهور، اين کتاب در سال 1389 ش در مشهد به صورت عکسي به چاپ رسيده است.

45. حدائق الحقايق و شريعة الطرائق شماره 3/126 (به همراه ديباچه آن به شماره 2/126)، تاليف ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي غزنوي (مرگ در 525)، منظومه، 137برگ، کتابت سال 1007 ق. از جمله منظومه‌های مشهور سنايي غزنوي است که به ديوان او نيز راه يافته است؛ از آن نسخه‌های چندي باقي مانده است. از جمله نک: فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه مجلس شوراي ملي، جلد 8، ص 136. بارها نيز به چاپ رسيده است، از جمله به توسط مدرس رضوي، تهران، 1329 ش، تجديد چاپ تهران 1377 و 1387 ش؛ به توسط مريم حسيني، تهران 1382 ش و به توسط عزيز‌الله عليزاده، تهران، 1388 ش. ديوان او نيز در ادامه اين گزارش معرفي خواهد شد.

46. رساله حشريه، شماره 78، از رفيع الدين، 35 برگ.

47. خمسه امير خسرو دهلوي، شماره 2/48، از يمين‌الدين ابوالحسن امير خسرو دهلوي (مرگ در 725 ق)، منظومه، 387 برگ، کتابت سال 845 ق، مجموعه اشعار شاعر بلند آوازه سبک هندي امير خسرو دهلوي و شامل 5 منظومه. جاي اين منظومه‌ها در اين نسخه بدين ترتيب است:

برگ 1ـ91 مطلع انوار؛ برگ 91ـ187 شيرين و خسرو؛ برگ 187ـ248 مجنون و ليلي؛ برگ 248ـ358 آئينه اسکندري؛ برگ 358ـ387 هشت بهشت.

اين ترتيب، برابر ترتيب سروده شدن و جايگاه منظومه‌ها در ديگر دستويس‌های خمسه امير خسرو است. ازاين مجموعه نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد، براي آگاهي از اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 10، ص 431 به بعد. خمسه امير خسرو بارها چاپ شده است؛ براي آگاهي از اين چاپ‌ها نک: مشار چاپي فارسي، ج 2، ص1918. همچنين چاپ‌های مصحح جعفر افتخار، طاهراحمد اوغلي محرم‌اف و ديگران، مسکو، 1972ـ1975؛ چاپ امير احمد شرفي تهران 1362 ش و چاپ محمد باقر دشتي در کليات اميرخسرو، تهران، 1378 ش را بايد ياد کرد.  دو نسخه خطي ازاين خمسه در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/ae24e4de ـ 41d3 ـ 4d87 ـ 24eb ـ 2823788234a7f/ catalogue. aspx

http: //dl. nlai. ir/UI/553768f4 ـ e7cb ـ 414c ـ 8ea9 ـ 0baf3c203071/ catalogue. aspx

48. خمسه نظامي، شماره 131، تاليف نظام‌الدین ابومحمد الياس بن يوسف نظامي گنجوي (مرگ در 611 ق)، منظومه، 494 برگ، تحرير سال 970 ق. مجموعه اشعار يکي از مشهورترين شاعران ايراني، نظامي که مجموعه خمسه او به پنچ گنج نظامي نيز مشهور است. ترتيب سروده شدن اين مجموعه به شرح زير است: 1) مخزن‌الاسرار 2) خسرو و شيرين 3) ليلي و مجنون 4) هفت پيکر (بهرام نامه يا هفت گنبد) 5) اسکندر نامه که خود شامل شرف نامه و اقبال نامه است.

ترتيب قرار گرفتن پنج گنج در دستنويس مورد معرفي به شرح زير است:

برگ 1 تا 184 اسکندر نامه شامل؛ برگ 1 تا 119 شرف نامه؛ برگ 119 تا 184 اقبال نامه؛ برگ 185ـ256 ليلي و مجنون؛ برگ 257ـ296 مخزن الاسرار؛ برگ 296ـ403 خسرو و شيرين؛ برگ 403 ـ494 هفت‌ پيکر.

از اين پنج گنج، نسخه‌های خطي بسياري در ايران و ساير نقاط جهان وجود دارد. براي آگاهي از اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 10، ص 440 به بعد؛ همو نسخه‌ها، جلد3، ص 1896 و ج 4، ص 2685. براي آگاهي از مجموعه‌ای از چاپ‌های اين مجموعه، نک: مشار فارسي چاپي، ج 1، ص 618ـ671. از ميان چاپ‌های مصحح اين کتاب نيز ازجمله اين موارد را می‌توان ياد کرد:

چاپ وحيد دستگردي با نام پنج گنج، تهران، 1317 ش؛ چاپ محسن رمضاني، تهران، 1360 ش با نام خمسه نظامي؛ چاپ بهروز ثروتيان با نام خمسه نظامي، تهران، 1363ـ1364ش؛ چاپ حسن اميرخاني تهران، 1363ش؛ چاپ پژمان بختياري، تهران، 1370 ش، با نام پنج گنج؛ چاپ حجت عماد، تهران 1379ش، با نام پنج گنج؛ چاپ مصحح برتلس (باکو1970 م) نيز در تهران، 1385 ش، تجديد چاپ شده است. دو نسخه خطي از خمسه را نيز در نشاني‌های زير ببينيد:

http://dl.nlai.ir/UI/5d822a8bـ 5fd1ـ 4b0b ـ 5fd1 ـ a77e ـ 7f8296887676/ catalohue. aspx

http: //dl. nlai. ir/UI7a549ae4 ـ f7e9 ـ 42d0 ـ abf8d3cebb28/catalogue. aspx

49. خمسه نظامي، شماره 1/48، 388 برگ، تحرير سال 845 ق. جاي منظومه‌ها در اين نسخه خطي به شرح زير است:

برگ 1ـ31 مخزن الاسرار؛ برگ 31ـ109 خسرو و شيرين؛ برگ 109ـ165 ليلي و مجنون؛ برگ 165ـ227 هفت پيکر؛ برگ 227ـ358 اسکندر نامه شامل؛ برگ 227ـ312 شرف نامه؛ برگ 312ـ358 اقبال نامه.

50. دانستان، شماره 9، تاليف محمد بن حاجي الياس، 30 برگ، دستور زبان فارسي، اين کتاب که به نام تحفه هاديه و تحفة الهادي نيز شناخته می‌شود، رساله کوچکي است در دستور زبان فارسي شامل ده قسم، مولف زير بسياري از کلمات متن معناي آنها را به زبان ترکي نوشته است. براي معرفي نسخه ديگري از اين کتاب، نک: فهرست کتابخانه مجلس شوراي اسلامي، جلد، ص 479ـ ص 481.

51. درباره حروف، شماره 5/93، از ناشناس، 29 برگ، علوم غريبه. رساله ناقصي درباره علم حروف، در اين دستنويس تنها فصل‌های 5 تا 21 وپس از آن فصل‌های 24 تا 29 وجود دارد.

52. دستورالعمل، شماره 1/11، از ناشناس، 57 برگ.

53. دستور زبان فارسي، شماره 1، از ناشناس، 59 برگ، رساله‌ای در يک مقدمه و 10 بخش درباره دستور زبان فارسي.

54. دو فرمان از فتح علي شاه قاجار، شماره 129، مربوط به زمان حکومت فتح علي شاه قاجار (حکومت 1212ـ 1250 ق) دومين پادشاه سلسله قاجار شامل:

1) فرمان مورخ ذي الحجه سال 1212 ق به عباس‌قلي‌خان حاکم دزفول درباره رفتار بامردم محلي.

2) فرمان مورخ ربيع الاول سال 1213 ق به حاکم دزفول درباره امور شهر دزفول و ورود يک مادور از آن شهر به تهران.

55. دول راني خضرخاني، شماره 32، از يمين‌الدین ابوالحسن اميرخسرو دهلوي (مرگ در 725 ق). منظومه، 129 برگ. يکي از منظومه‌های عاشقانه امير خسرو دهلوي. درباره داستان عشق قصرخان پسر علاءالدين محمد شاه خلجي (حکومت 695ـ716ق) در هندوستان. اين منظومه در سال 715 ق سروده شده است و ازآن چند نسخه خطي وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها نک: منزوي مشترک، ج 7، ص 347؛ فهرست کتابهاي خطي کتابخانه مجلس شورا، ج 3، ص 17؛ فهرست کتاب‌های خطي کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران، ج 17، ص 643؛ فهرست کتابخانه آيت‌الله مرعشي، ج 14، ص 16، رشيد احمد سالم انصاري اين منظومه را در سال 1917 م در دهلي به چاپ رسانده است.

56. ديوان آزوري، شماره 8/115، از آزوري (؟)، 2 برگ، کتابت سال864 ق (از اين شخص اطلاع ديگري بدست نيامد).

57. ديوان بساطي، شماره 3/33، تاليف سراج‌الدین بساطي سمرقندي (زندگي اواسط قرن هشتم تا اوايل قرن نهم هجري)، منظومه، 30 برگ، (در حاشيه صفحات)، تحرير سال 1236 قمري. بساطی شاعر ايراني قرن هشتم که در هندوستان زندگي می‌کرده است، از او آگاهي‌های چندي وجود دارد. از جمله از شاگردان فخرالدين عصمت بخاري (مرگ در 840 ق) بوده است (درباره عصمت بخاري درادامه اين گزارش گفتگو خواهيم کرد). ابتدا حصيري تخلص می‌کرد اما به پيشنهاد عصمت بخاری تخلص بساطي را برگزيد. از ديوان اشعار او چند نسخه باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2250ـ2249؛ فهرست کتب خطي کتابخانه مجلس شوراي اسلامي شماره 2 (سناي سابق)، ج 2، تهران، 1362 ش، ص 48؛ اسماعيل حاکمي، معرفي چند نسخه خطي از ديوان بساطي سمرقندي، يادگارنامه حبيب يغمايي، تهران، 1356ش، براي آگاهي بيشتر درباره زندگي بساطي سمرقندي نک: دانشنامه زبان وادب فارسي، به سرپرستي اسماعيل سعادت، ج 2، ذيل مدخل بساطي سمرقندي.

58. ديوان جلال‌الدین عضد، شماره 4/115، تاليف جلال‌الدین بن سيد عضد‌الدین عضد (زندگي در قرن هشتم هجري)، منظومه، 81 برگ، (درحاشيه صفحات)، تحرير سال 864 ق. مولف مورد نظر ما شاعر ايراني قرن هشتم و فرزند عضد يزدي است. خود جلال‌الدين عضد معاصر حافظ بوده است. جلال زاده يزد اما ساکن شيراز بوده، کما بيش اطلاعاتي از اين دست درباره زندگي او وجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره او نک: ذبيح‌الله صفا، تاريخ ادبيات درايران، جلد 2، ص 922 به بعد، از ديوان او چند نسخه خطي باقي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2445؛ همچنين دو چاپ مصحح از ديوان اورا می‌شناسيم. يکي به توسط احمد کرمي، تهران، 1366ش و ديگري به توسط عليرضا قوجه‌زاده، تهران، 1389ش. براي آگاهي بيشتر درباره زندگي او نيز، نک: دانشنامه زبان وادب فارسي به سرپرستي اسماعيل سعادت، جلد 2، ذيل مدخل جلال عضد.

59. ديوان حافظ، شماره 25، تاليف خواجه شمس‌الدین محمد حافظ شيرازي (مرگ در 792 ق). منظومه، 126 برگ. مولف، حافظ شيرازي، ازبزرگترين و مشهورترين شاعران عرصه زبان وادب فارسي به شمار می‌رود. شايد بتوان ديوان اورا پرچاپ ترين کتاب در زبان فارسي دانست. آگاهي‌های به نسبت خوبي درباره زمان حوادث و مراحل زندگي او وجود دارد. ديباچه‌ای که به توسط محمد گل اندام بر ديوان او نوشته شده نيز از جمله متون زبان فارسي است که بسيار مورد پژوهش قرار گرفته است. مجموعه آگاهي‌ها درباره حافظ، زندگي، هنر شاعري، غزل‌ها وبناي آرامگاه او را در منابع زير ببينيد: دانشنامه جهان اسلام، به سرپرستي حداد عادل، جلد 12 ذيل مدخل حافظ.

Encyclopaedia Iranicv s.v. “HAFEZ” (شامل 14 بخش و بوسيله مولفان مختلف).

از ديوان او نسخه‌های خطي بسياري در ايران و ساير نقاط جهان باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه، از جمله نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2277ـ ص2291؛ بخش پنجم از مقاله پيش گفته ايرانيکا با موضوع نسخه‌های خطي[ديوان] حافظ (تاليفJ. S. Meisami). منزوي مشترک، ج 7، ص 447 به بعد. براي گزارشي از پاره‌ای مهمترين چاپ‌های ديوان نک: مهرداد نيکنام، کتاب‌شناسي حافظ، شيراز، 1381 ش. دو نسخه از ديوان اورا نيز در نشانه‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/153ffbc7 ـ 4f06 ـ 4017 ـ bce8 ـ dbc6757a5e02/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/3ce79b34 ـ 2e90 ـ 4dc5 ـ 8e80 ـ 49072075c574/ catalogue. aspx.

اين نسخه ديباچه گل اندام را نيز با خود دارد.

ترتيب قرار گرفتن بخش‌هاي ديوان در نسخه مورد بحث ما بدين شرح است:

برگ 1ـ188 غزليات؛ برگ 190ـ191 رباعيات؛ برگ 191ـ196 ساقي نامه.

60. ديوان حافظ، شماره 26، 121 برگ، تحرير احتمالا در قرن 16 م.

مشتمل بر اجزای زير:

برگ 1ـ114 غزليات؛ برگ 115ـ116 ساقي نامه؛ برگ 116ـ118 مقطعات؛ برگ 118ـ121 ربعيات.

61. ديوان حافظ، شماره 27، 226 برگ، مشتمل بر اجزای زير:

برگ 4ـ205 غزليات؛ برگ 205ـ208 مقطعات؛ برگ 208ـ213 ترجيع‌بند؛ برگ 213ـ219 ساقي نامه؛ برگ 219ـ225 رباعيات.

62. ديوان حافظ، شماره 28، 228 برگ، مشتمل بر اجزای زير:

برگ 1ـ3 ديباچه محمد گل اندام؛ برگ 3ـ8 چندرباعي؛ برگ 8ـ195 غزليات؛ برگ 195ـ196 مثنوي؛ برگ 196ـ201 ساقي نامه؛ برگ 201ـ202 مغني نامه؛ برگ 203ـ207 ترجيع‌بند؛ برگ 207ـ215 مقطعات؛ برگ 215ـ216 رباعيات.

63. ديوان حافظ، شماره 29، 186 برگ، مشتمل بر اجزای زير:

برگ 1ـ165 غزليات؛ برگ 165ـ172 شش قطعه شعر در مدح شاه شجاع؛ برگ 172ـ176 مقطعات برگ 176ـ184 رباعيات.

64. ديوان خاقان، شماره 117، از فتح‌علي شاه قاجار دومين پادشاه سلسله قاجار (حکومت 1212ـ1250 ق) منظومه، 95 برگ.

65. مجموعه اشعار فتح علي شاه قاجار با تخلص خاقان. اين نسخه از ديوان او گرد آورده عبدالوهاب معمتدالدوله نشاط از شعرا و رجال دولت فتح علي شاه (مرگ نشاط در 1244 ق) می‌باشد. نشاط براي ديوان ديباچه کوتاهي نوشته است که در نسخه مورد معرفي ما وجود دارد. از ديوان خاقان نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2306 ؛ منزوي فهرست دائرةالمعارف، ج 1، ص 109؛ ديوان خاقان بارها به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار چاپي فاسي، ج 2، ص 2297؛ جديدترين چاپ مصحح اين کتاب به توسط حسن گل محمدي در سال 1370 ش در تهران انجام شده است، با تحقيقي درباره زندگي اعمال افکار واشعار فتح علي شاه قاجار. يک نسخه خطي از ديوان خاقان را در نشاني زير ببينيد:

http://dl.nlai. ir/UI/D501343F ـ 44C1 ـ 4484 ـ 9132 ـ E7DFE6FBF8C8/ catalogue. aspx.

مندرجات نسخه شامل موارد زير است:

برگ 1ـ2 ديباچه (رشحات) نشاط؛ برگ 2ـ8 ديباچه خاقان؛ برگ 8ـ16 قصائد؛ برگ 18ـ75 غزليات؛ برگ 75ـ88 ترکيب بند؛ برگ 78ـ83 مقطعات و فرديات؛  برگ 83ـ85 رباعيات؛ برگ 85ـ88 مجموعه اشعار مختلف؛ برگ 88ـ95 مثنوي‌ها و ساقينامه.

66. ديوان سلمان ساوجي، شماره 1/115، از جمال‌الدين سلمان ساوجي(مرگ در 779ق) منظومه، 250 برگ، تحرير سال 864 ق.

درباره زندگي اين شاعر قرن هشتم آگاهي بسياري در دست است. ازجمله اينکه سلمان در دوران حکومت پاره‌ای از شاهان سلسله جلايري لقب ملک الشعرايي داشت. براي گزارشي درباره زندگي سلمان، نک: صفا، تاريخ ادبيات ايران، ج 3، بخش 2، ص 1004 به بعد. دانشنامه زبان وادب فارسي به سرپرستي اسماعيل سعادت، ج 3، ذيل سلمان ساوجي. از سلمان علاوه بر ديوان اشعار دو مثنوي به نامهاي جمشيد و خورشيد و فراغ‌نامه وجود دارد که هر دوي آنها در دستنويس مورد معرفي ما وجود دارند. از ديوان سلمان نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1871 به بعد. منزوي مشترک، ج 7، ص 438 به بعد. ديوان سلمان بارها به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار مولفين، ج 3، ص 354، از جمله چاپ‌های مصحح اين ديوان نيز می‌توان به چاپ رشيد ياسمي، تهران، بي تا؛ چاپ تقي تفضلي و منصور شفق تهران، 1336ش و تجديد چاپ 1367 ش؛ چاپ احمد کرمي، تهران، 1371 ش؛ و چاپ عباسعلي وفايي (باعنوان کليات سلمان)، تهران، 1376 ش، و تجديد چاپ 1388، اشاره نمود. يک نسخه از ديوان اورا در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/957bd4c0 ـ 4f13 ـ 9be8 ـ a74f9b38b065/catalogue. aspx.

محتويات دستنويس به شرح زير است:

 برگ 1ـ133 قصائد؛ برگ 133ـ142 مراثي؛ برگ 142ـ173 مقطعات؛ برگ 173ـ177 تراجي؛ برگ 178ـ235 غزليات؛ برگ 235ـ241 رباعيات؛ برگ 241ـ 248 قصائد مصنوع؛ برگ 248ـ250 ابيات پراکنده.

در حاشيه برگ‌های 1 تا 87 جمشيد و خورشيد؛ در حاشيه برگ‌های 87 تا 119 فراغ‌نامه.

67. ديوان سنايي، شماره 1/126، از ابوالمجد مجدود بن آدم سنايي غزنوي (525 ق)، منظومه، 96 برگ، تحرير سال 1007 ق.

درباره زندگي اين شاعر عارف مسلک ايراني، نک: دانشنامه زبان وادب فارسي به سرپرستي اسماعيل سعادت، ج 3، ذيل مدخل سنايي غزنوي. از ديوان سنايي نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1872 ـ ص 1873؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 24 و ص 31. ديوان او بارها نيز به چاپ رسيده است براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار مولفين، ج 5، ص 188. مجموعه آگاهي‌ها درباره چاپ‌ها ونسخه‌های خطي سنايي را در کتابشناسي توصيفي سنايي غزنوي به کوشش غلامرضا سالميان تهران 1386 ش ببينيد. از جمله چاپ‌های مصحح ديوان سنايي نيز بايد به چاپ بديع‌الزمان فروزانفر، تهران، 1348 ش و تجديد چاپ 1381 ش؛ چاپ مدرس رضوي تهران، 1362 ش و چاپ‌های آن در کليات سنايي اشاره کرد از جمله چاپ کليات سنايي به توسط علي اصغر بشير، کابل 1356 ش، يک نسخه از ديوان اورا در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/963bb0bb ـ 678f ـ 42cf ـ ae08 ـ 8ed73e878ef3/ catalogue. aspx.

68. ديوان سيد حسن دهلوي، شماره 5/115، از امير نجم‌الدین حسن بن علاء سجزی مشهور به حسن دهلوي (مرگ در 737 ق)؛ 50 برگ، تحرير سال 864 ق. شاعر فارسي گوي شبه قاره و از هم روزگاران امير خسرو دهلوي که به سعدي هندوستان نيز مشهور است. درباره زندگي او نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 3، ص 817ـ826. از ديوان او نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2295؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 404ـ405؛ چاپ مصححي که ما از آن خبر داريم به کوشش مسعود علي محوي، حيدرآباد، 1352 ش، انجام شده است. نسخه مورد معرفي ما در حاشيه برگ‌های 201 تا 205 نسخه نوشته شده وشامل غزليات اوست.

69. ديوان شاهي، شماره a 46، از امير آقا ملک بن جمال‌الدین فيروز کوهي سبزواري مشهور به شاهي (مرگ در 857 ق). منظومه، 38 برگ، تحرير 968ق. درباره او مي‌دانيم که هنرمندي جامع‌الاطراف بوده و در خارج شهر سبزوار به خاک سپرده شده است. براي آگاهي درباره زندگي او نک: صفا، تاريخ ادبيات ايران، جلد 4، ص 310ـ315؛ از ديوان او چند نسخه خطي وجود دارد. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2372؛ يک چاپ سنگي از اين ديوان را سراغ داريم که در سال 1326 ق انجام شده است. يک نسخه از ديوان او را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/25d7e16e ـ 4c79 ـ 4144 ـ aba7 ـ 68517cd72143/ catalogue. aspx.

70. ديوان شوکت بخارايي، شماره 156، از محمد اسحاق بخارايي مشهور به شوکت (مرگ احتمالا در سال 1111 ق)، منظومه، 156 برگ، تحرير سال 1108 ق. ازاين شاعر که به نام شوکتا نيز معروف می‌باشد آگاهي‌های چندي وجود دارد. براي آگاهي‌های بيشتر درباره زندگي او نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 3، ص 1333ـ1336. از ديوان او نيز چند نسخه خطي باقي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1875وص 2385؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 972ـ975. دو چاپ مصحح نيز از اين کتاب می‌شناسيم. يکي به توسط جابلقا داد عليشايف، دوشنبه، 1987 م و چاپ سيروس شمسيا تهران، 1382 ش. يک نسخه خطي از اين کتاب را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI44e755d2 ـ eebd ـ 438f ـ 8daz ـ 89715f62c065/ catalogue. aspx.

ترتيب مطالب ذکر شده در نسخه خطي مورد معرفي ما نيز به شرح زير است:

برگ 1ـ12 قصايد؛ برگ 12ـ154 غزليات؛ برگ 154ـ155 مقطعات و رباعيات.

71. ديوان شوکت بخارايي، شماره 101، منظومه 97 برگ.

72. ديوان عاشق اصفهاني، شماره 39، از آقا محمد عاشق اصفهاني (مرگ در 1181 ق)، منظومه، 174 برگ، تحرير سال 1234 ق. آگاهي‌های چندي درباره اين شاعر سده دوازدهم ايران وجود دارد، از جمله اين را می‌دانيم که هم عصر هاتف اصفهاني بوده واز راه خياطي زندگاني می‌گذرانده است. براي آگاهي بيشتر درباره زندگي او نک: يحيي آرين پور، از صبا تا نيما، ج 1، ص 130؛ از ديوان او چند نسخه خطي باقي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2427 به بعد. چند چاپ مصحح نيز ازديوان او می‌شناسيم. از جمله چاپ سعيد نفيسي با همکاري م. درويش، تهران، 1343، و تجديد چاپ 1328 ش. يک نسخه خطي از ديوان اورا در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/a54a8940 ـ f12b ـ 4d7c ـ a88e ـ 20761b949e751/ catalogue. aspx.

محتويات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 1ـ22 قصايد؛ برگ 23ـ165 غزليات؛ برگ 165 مقطعات؛ برگ 165ـ173 رباعيات.

73. ديوان عرفي شيرازي، شماره 31، از جمال‌الدين بن زين‌الدين بن علي بن جمال‌الدین علوي عرفي شيرازي (مرگ در 999 ق). منظومه، 241برگ، تحرير سال 1084 ق. درباره اين شاعر بزرگ ايران آگاهي‌های بسياري وجود دارد. از جمله آنکه تنها 36 سال زندگي کرد. براي آگاهي بيشتر درباره زندگي او، نک: صفا، تاريخ ادبيات ايران، ج 5 ص 800ـ810؛ ازديوان او نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3 ص 2437 به بعد. از ديوان او چند چاپ مصحح را نيز می‌شناسيم، از جمله چاپ به توسط ولي الحق انصاري ايوبي در پتنه هندوستان، سال 1999 م و تجديد چاپ آن در تهران 1378 ش. نيز چاپ کليات عرفي به توسط غلامحسين جواهري، تهران 1369 ش. يک نسخه از ديوان اورا نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/135bf9e6 ـ 4027 ـ 82b8 ـ 71b504f39fe3/catalogue. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 1ـ41 مجمع الافکار؛ برگ 42ـ55 فرهاد و شيرين (يا خسرو و شيرين)؛ برگ 55ـ120 قصائد؛ برگ 120ـ135 مقطعات متفرقه؛ برگ 137ـ223 غزليات؛ برگ 223ـ240 رباعيات.

74. ديوان عصمت بخاري، شماره 2/33، از خواجه عصمت‌الله بن خواجه مسعود بخاري مشهور به عصمت بخاري (مرگ در 840 ق)، منظومه، 55 برگ، تحرير به احتمال در سال 1236 ق. درباره زندگي عصمت بخاري که به نام نصيري نيز مشهور است آگاهي‌های چندي وجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره زندگی او، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج4، ص286ـ293. از ديوان او چند نسخه خطی وجود دارد. برای آگاهی بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج3، ص 2444ـ2445؛ نيز نک: فهرست کتاب‌های خطي کتابخانه مجلس شورا، ج 3، ص 273. ديوان او در سال 1366 ش به توسط احمد کرمي چاپ شده است. نسخه مورد معرفی ما شامل غزليات عصمت است.

75. ديوان عصمت بخاري، شماره7/115، منظومه، 70برگ، در حاشيه برگ‌های 274ـ346. اين نسخه شامل موارد زير است:

برگ 274ـ287 قصائد؛ برگ 287ـ344 غزليات؛ برگ 344ـ345 مقطعات؛ برگ 345 رباعيات؛ برگ 345ـ346 معميات.

76. ديوان قاسم انوار، شماره 30، از سيد معين‌الدین علي بن نصيرالدين هارون بن ابوالقاسم حسين تبريزي مشهور به قاسم انوار (مرگ در 838 ق). منظومه، 281 برگ، تحرير سال 974 ق. درباره اين شاعر صوفي قرن نهم ايران آگاهي‌های بسياري وجود دارد؛ براي آگاهي بيشتر درباره زندگي او، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران؛ ج 4، ص 250ـ261. آرامگاه او امروزه در تربت جام قرار دارد. ازديوان او نيز نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1889 به بعد و ص 2477 به بعد؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 495. ديوان او (با نام کليات قاسم انوار) در سال 1337 ش به توسط سعيد نفيسي در تهران چاپ شده است. يک نسخه ازديوان اورا نيز در نشاني زيرببينيد:

 http: //dl. nlai. ir/UI/6b7737ce ـ 5d2c ـ 4e94a211 ـ 7631033ea48d/ catalogur. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 1ـ215 غزليات؛ برگ 215ـ218 في واقعه هرات؛ برگ 218ـ234 انيس العارفين؛ برگ 248ـ258 ترجيع‌بند؛ برگ 258ـ263 رباعيات؛ برگ 263ـ278 ترجيع‌بند؛ برگ 279ـ280 نسب نامه قاسم انوار.

77. ديوان قاسم انوار، شماره 4/33، 158 برگ، منظومه، در حاشيه برگ‌های 31ـ189، تحرير به احتمال در سال 1236 ق.

مندرجات نسخه مورد معرفي به شرح زير است:

برگ 31ـ170 غزليات؛ برگ 170ـ175 ترجيع بند؛ برگ 182ـ186 رباعيات؛ برگ 186ـ189 مثنوي‌ها.

78. ديوان کاتبي ترشيزي، شماره 3/115، از محمد بن عبدالله کاتبي ترشيزي خراساني (مرگ در 838 ق). منظومه، 10 برگ، تحرير سال 864 ق. درباره زندگي کاتبي ترشيزي آگاهي‌های چندي وجود دارد. براي اين آگاهي‌ها، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 4، ص 233ـ244؛ از ديوان او نيز نسخه‌های خطي متعددي وجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2488 به بعد؛ منزوي مشترک، ج 7، ص 498 به بعد؛ جديدترين چاپ از ديوان او نيز به توسط تقي وحيديان کامکار ومجتبي جوادي در مشهد، سال 1382 ش انجام شده است.

79. ديوان کاتبی ترشيزي، شماره 6/115، منظومه، 24 برگ.

در نسخه خطی شماره 115 کتابخانه بولاک در دو موضوع مختلف بخش‌هایی از ديوان کاتبي ترشيزي استنساخ شده و براين اساس مجبورشديم اين دو بخش را در دو موضع جداگانه در فهرست حاضر ياد کنيم. در صفحات 250ـ274 نسخه خطي مذکور بخشي از ديوان او به شرح زير آمده است:

برگ 250ـ273 غزليات؛ برگ 273 مقطعات؛  برگ 273ـ274 رباعيات.

80. ديوان کليم کاشاني، شماره 104، از ميرزا ابوطالب کليم همداني کاشاني (مرگ در1061 ق). منظومه، 176 برگ. درباره کليم کاشاني اين شاعر پرآوازه ايراني قرن يازدهم که به ملک الشعراء نيز ملقب بوده آگاهي‌های بسياري دردست است. براي آگاهي‌های بيشتر درباره زندگي او، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 5، ص 170ـ177. از ديوان او نيز نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3 ص 2492 به بعد. از چند چاپ ديوان او نيز آگاهي داريم. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار فارسي چاپي، ج 2، ص 2359. از چند چاپ مصحح ديوان کليم نيز خبر داريم. از جمله چاپ حسين پرتو بيضايي و محسن آثارجوی، تهران، 1336ش؛ چاپ بيژن ترقي، تهران، 1369 ش؛ چاپ محمد قهرمان، تهران، 1369 ش و چاپ مهدي افشار، تهران 1362 ش. يک نسخه از ديوان اورا نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/bee74ff4 ـ e6cf ـ 4507 ـ 8457 ـ ec3349916ebc/ catalogue. aspx.

81. ديوان کليم کاشاني، شماره 43، منظومه، 219 برگ، شامل مندرجات زير:

برگ 1ـ132 غزليات؛ برگ 133ـ218 اشعار مختلف (قصائد، مراثي، مثنوي و.....).

82. ديوان نزاري قهستاني، شماره 33، از حکيم سعد‌الدین بن شمس‌الدین بن محمد نزاري قهستاني (مرگ درسال 711 ق). منظومه، 134 برگ، تحرير احتمالا درسال 1236 ق. درباره اين شاعر بزرگ ايراني آگاهي‌های بسياري وجود دارد. براي اين آگاهي‌ها، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 3، ص 731ـ740. ديوان او به توسط مظاهر مصفا در سال 1371 ش در تهران به چاپ رسيده است. نسخه‌های بسياري نيز از ديوان او وجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2569 و ص 1895 يک نسخه از ديوان او نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/e63a152b ـ aa19 ـ 46c2 ـ b4f6 ـ 75c7c875c4a/ catalogue. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 1ـ22 مثنويات؛ برگ 22ـ31 و 119ـ120 و 95ـ118 غزليات؛ برگ 32ـ72 و 73ـ94 غزليات؛ برگ 121ـ132 ترجيعات؛ برگ 132ـ134 مقطعات؛ برگ 134 رباعيات.

83. رباعيات بابا طاهر، شماره 4/42، ازبابا طاهر عريان (مرگ در 410 ق). منظومه، 2 برگ، تحرير سال 1263 ق. درباره زندگي او نک: دانشنامه زبان وادب فارسي به سرپرستي اسماعيل سعادت، ج 1، ذيل مدخل بابا طاهر.

84. رقعات، شماره 10، ازعبدالرحمان جامي (مرگ در 898)، متون نثر، 48 برگ. مجموعه نامه‌هایی است که عبدالرحمان جامي به شاهان، اميران وديگر بزرگان همعصر خود فرستاده و بعداً آنها را در اين مجموعه گردآوري کرده است. اين مجموعه به نام منشات نيز شناخته می‌شود. نامه‌ها، حاوي مسائل اجتماعي روز، پندها، اندرزها و سفارش‌های اخلاقي و نيز مسائل ادبي وعرفاني است. براي آگاهي درباره زندگي جامي و نيز اين نامه‌ها، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 4، ص 507 به بعد. از اين نامه‌ها نسخه‌های خطي فراواني بافي مانده است. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي مشترک، ج 5، ص 18ـ23. اين متون چند بار نيز به چاپ رسيده‌اند. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 1، ص 2624. يک نسخه خطي ازاين رقعات را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/7d872461 ـ 2de9 ـ 48d4 ـ 87bc ـ c16c93a6456d/ catalogue. aspx.

85. رموز الاسرار، شماره 4/93، از ناشناس، علوم غريبه، 52 برگ، تحرير سال 1295 ق. رساله شامل چگونگي کار با علم حروف (يکي از علوم غريبه) وبررسي نتايج حاصل از اين کار است. يک نسخه ديگر از کتابي با همين نام وهمين موضوع در کتابخانه آيت‌الله مرعشي قم (نک: فهرست کتابخانه مرعشي، ج 5، ص 200) و يک نسخه ديگر نيز در کتابخانه ملي ايران به شماره 12/3595 ف وجود دارد.

86. روضةالصفا في سيرت انبيا و الملوک و الخلفا، شماره 66، از محمود بن خاوند شاه بن محمود ميرخواند (مرگ در 903 ق)، تاريخ، 256 برگ، تحريرسال 979 ق. از جمله مهمترين متون تاريخ متعلق به دوران ميانه تاريخ ايران. از روزگارحضرت آدم تا دوران جانشينان تيمور. مولف درابتدا بنا داشته کتاب را مشتمل بر يک مقدمه و 7 جلد تاليف کند اما تنها موفق به پايان رساندن جلد ششم شده وديگران کار او را خاتمه بخشيده‌اند. موضوع‌های مجلدات کتابهاي شش گانه به ترتيب زير است:

جلد 1ـ از زمان حضرت آدم تا زمان پيامبر اسلام (ص)

ج 2ـ زندگي پيامبراسلام (ص) تا امام علي (ع).

ج 3ـ اززمان زندگي امام حسن (ع) تا پايان عباسيان.

ج 4ـ از روزگار عباسيان تا پايان کارخوارزمشاهيان.

ج 5ـ تاريخ خاندان مغول ازاجدادچنگيز تازمان سربداران خراسان.

ج 6ـ تيمور وجانشينان او سلسله تيموري.

از اين کتاب، نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 1، ص 618 به بعد. اين کتاب به زبانهاي متعددي نيز ترجمه شده است. ترجمه‌ها را در برگل، ج 2 ص 542ـ543 ببينيد. ازجمله ترجمه‌های چاپ شده اين کتاب ترجمه به توسط شي (D. Shee) لندن، 1832م؛ ترجمه لامارسه (P. Lamairesse) پاريس، 1894م (فرانسوي) و ترجمه رهاتسک (E. Rehatsek) لندن (1891م، انگليسی) را می‌توان نام برد.

يک چاپ سنگي از اين کتاب در بمبئي و در سال 12363 ق انجام شده است. و چاپ دیگری در تهران در سالهاي 1270ـ1274 ق به توسط رضا قلي خان هدايت چاپ شده است. چاپ افست کتاب طي سالهاي 1338ـ1339 ش در تهران در 10 جلد به چاپ رسيده است. جديدترين چاپ مصحح اين کتاب به توسط جمشيد کيان‌فر در تهران در سال 1380 ش صورت گرفته است که شامل تمامی مجلدات همراه با ذیل آن با عنوان روضةالصفای ناصری تألیف رضاقلی خان هدایت است.

فهرستي از کتاب براساس چاپ 10جلدي تهران وبا مشخصات زير نيزمنتشر شده است: فهرست تاريخ روضة‌الصفا فهرست اعلام و........، چاپ محمد جواد مشکور، تهران، 1351ش. دو نسخه خطي ازاين کتاب را درنشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/0318479a ـ 396b ـ 48f7 ـ bc91 ـ 6c6dd7545c45/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/da99d5ad ـ 21c0 ـ 481b ـ afce ـ d4c07994a405/ catalogue. aspx.

87. روضةالصفا في سيرت الانبيا والملوک والخلفا، شماره 67، 227 برگ، تحرير سال 1139، شامل جلد 6 کتاب.

88. روضةالصفا في سيرت الانبيا والملوک والخلفا، شماره 69، 456 برگ، شامل جلد‌های دوم تا چهارم. از ابتداي جلد 2، دو برگ افتاده است.

89. روضةالصفا في سيرت الانبيا والملوک والخلفا، شماره 127، 209 برگ، تحرير سال 987 ق. شامل جلد سوم کتاب.

90. زبدةالفوائد، شماره a 13، از شيرخان هندي، فرهنگ لغت، 141 برگ. اين کتاب که به نام فوائد ثنايي نيزشناخته می‌شود يک فرهنگ لغت فارسي است که مولف آن را در سال 955 ق تاليف کرده است. يک نسخه خطي ديگر ازاين کتاب به وسيله منزوي در: نسخه‌ها، ج 3، ص 1928 و يک نسخه ديگر نيز بوسيله دانش پژوه در: نشريه نسخه‌های خطي، ج 10، ص 23 معرفي شده است.

91. زندگي‌نامه عطار، شماره 1/36، برگرفته شده از کتاب تذکرةالشعراي دولتشاه سمرقندي (مرگ در اوائل قرن 10 ﻫ.ق)، 3 برگ، زندگينامه. اين زندگينامه دراصل انتخابي است که سيلوستر دساسي دانشمند و زبان‌شناس و شرق‌شناس شهير فرانسوي (زندگي 1758ـ1838 م) اززندگي عطارنيشابوري حکيم و عارف بزرگ ايراني (مرگ در 618 ق) انجام داده تا درابتداي چاپ وترجمه خود از کتاب پندنامه عطار (که پيش ازاين بدان اشاره کرديم) قراردهد. درابتداي مجموعه شماره 36 کتابخانه بولاک ابتدا ساسي مقدمه‌ای به زبان فارسي در3برگ تاليف کرده وسپس انتخاب خود از زندگي نامه عطار از کتاب دولتشاه را آورده است. مقدمه ساسي شاهکاري از زبان‌های فارسي و عربي است. اين مقدمه شامل بخشي به زبان عربي و 8 بيت عربي وسپس بخش فارسي وازجمله 7 بيت فارسي از ابيات صفحات نخستين ديوان عطار و نيز گزارشي در اهميت شناسايي زندگينامه عطار نيشابوري است. سپس ساسي 26 بيت از اشعار خود را در مدح لوئي هجدهم پادشاه فرانسه (حکومت: 1755ـ1824 م) ذکر کرده ونيز يک بيت از اشعارحافظ که آنرا نيز به لوئي پيشکش نموده است.

کتاب ساسي شامل مقدمه و پندنامه درسال 1819 م درپاريس با مشخصات زير به چاپ رسيده است:

S. de sacy. pend ـ nameh,ou le livre des con seils de ferid ـ eddin ـ Attar

اين کتاب در تهران با مشخصات زير تجديد چاپ شده است:

ع. روحبخشان: پندنامه فريدالدين عطار نيشابوري به تصحيح وتحشيه سيلوستر دوساسي، تهران 1373 ش.

مقدمه دل انگيز ساسي نيز به توسط ابوالقاسم سحاب در: فرهنگ خاورشناسان، تهران 1361 ش به چاپ رسيده است.

92. زيج الغ بيگ، شماره 1/83، ازالغ بيگ بن شاهرخ (مرگ در 853 ق)، نجوم، 87 برگ. از زيج الغ بيگ نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخ، نک: منزوي فهرستواره، ج4، ص2946 به بعد. ترجمه وشرح‌های بسياري نيز ازاين کتاب را می‌شناسيم که عموما بوسيله منزوي، همان، همانجا معرفي شده‌اند. يک نسخه خطي از آن را نيزدرنشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/756addb3 ـ eeb8 ـ 46dc ـ 945e ـ 0bdd25e09813/ catalogue. aspx.

93. زيج عمادي، شماره 3/83، ازجلال بخاري (زندگي در قرن نهم هجري)، نجوم، 60 برگ. درکتاب به کارهاي نجومي مولف درسال 871 ق اشاره شده است. براي آگاهي بيشتردرباره اين کتاب، نک: منزوي فهرستواره، ج 4، ص 2862. اين کتاب به نام تسهيل الزيج نيز شناخته می‌شود.

94. سيرالعباد الي المبدا الي المعاد، شماره 5/126، ازابوالمجد مجدود بن آدم سنايي (مرگ در 525 ق)، منظومه، 9 برگ، تحرير سال 1007 ق. منظومه بسيار مشهور سنايي غزنوي درموضوع عرفان وتصوف ويکي از 5 مثنوي سنايي که از آن نسخه‌های خطي متعددي باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 4، ص 2929 و منزوي مشترک، ج 7، ص 33. ازچاپ‌های متعددي اين کتاب خبرداريم. نک: مشار، چاپي فارسي، ج 3، ص 3125؛ نيز از چاپ‌های مصحح اين کتاب (علاوه بر درج آن در کليات سنايي) بايد از چاپ سعيد نفيسي و کوهي کرماني تهران [بي تاريخ] وچاپ مريم رنجبر تهران، 1378 ش ياد کرد. براي آگاهي بيشتر درباره اين کتاب، نک: کتاب‌شناسي توصيفي سنايي غزنوي به کوشش غلامرضاسالميان، تهران، 1386 ش. اين کتاب به نام کنوزالرموزنيزشناخته می‌شود. يک نسخه خطي آنرا درنشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/6ae4d596 ـ 5588 ـ 498a ـ 94ac ـ 62aee20620f5/ catalogue. aspx.

95. شاهنامه، شماره 52، ازابوالقاسم فردوسي (مرگ حدود 415 ق)، منظومه، 496 برگ. اثر با شکوه و عظيم فردوسي ويکي ازبزرگترين آثار حماسي جهان که همگام با اشتهار واهميت آن آثارزيادي نيز پيرامون آن پديد آمده است. براي گزارشي درباره فردوسي، زندگينامه او و شاهنامه، نک: صفا، تاريخ ادبيات درايران ج 1، ص 492 به بعد. از اين شاهکار حماسي نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. برا‌ی آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، نسخه‌ها، ج 4، ص 2935 به بعد؛ نيزهمو، مشترک، ج 11، ص 1557 به بعد و همان، ج6، ص 434 به بعد. اين کتاب بارها به صورت سنگي، افست يا عکسي به چاپ رسيده است. براي گزارشي درباره اين چاپها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 3، ص 3173ـ3177 ؛ نيز نک: ايرج افشار، کتاب‌شناسي فردوسي فهرست آثار و تحقيقات درباره فردوسي و شاهنامه، چاپ اول، تهران، 1355 ش؛ چاپ دوم، 1382 ش؛ و نسخه‌های خطی شاهنامه در ایران از جمشید کیان‌فر، فرهنگ ایران زمین جلد 29 ص 144ـ178؛ از جمله چاپ‌های عکسي (فاکسيميله) شاهنامه نيز می‌توان از چاپ نسخه خطي فلورانس در تهران، سال 1367 ش و نيز چاپ نسخه خطي دانشگاه سنت ژوزف در تهران، 1389 ش يادکرد. يکي از دستنويس‌های مهم شاهنامه نيز دستنويس مشهور به بايسنغری است، درباره آن، نک: بدري آتاباي، فهرست کتابخانه کاخ گلستان، ديوانها، ج 2، ص 389ـ845؛ ترجمه‌هاي، اردويي، عربي، انگليسي سندي، ترکي و........ آن نيز در منزوي، مشترک، ج 11، ص 1557 به بعد معرفي شده‌اند. دونسخه خطي آنرا نيز در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/7487839e ـ eeda ـ 4dzb ـ abdd ـ 84448bf19033/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/3db39419 ـ 2b83 ـ 4d0d ـ bbe1 ـ e31bee2dac8e/ catalogue. aspx.

همچنين دو پايگاه نيز براي بررسي دستنويس‌ها وتصاوير شاهنامه وجود دارد:

http: //shanama. caret. cam. ac. uk

http: //etcweb. princeton. edu/shahnama

جديدترين چاپ شاهنامه نيز بوسيله جلال خالقي مطلق تهران، 1386 ش در 8 مجلد صورت پذيرفته است.

96. شاهنامه، شماره 53، منظومه، 46 برگ، تحرير سال 1840 درپاريس. اين نسخه خطي تنها گزيده‌ای ازشاهنامه وحاوي مطالب آن ازابتداي سلطنت کيومرث تا پايان پادشاهي گرشاسب است.

97. شاهنامه، شماره 54، منظومه، 200برگ، تحرير سال 1817 م. اين نسخه خطي برگزيده‌هایی است که پيترفون بولن (P. Von Bohlen، زندگي1796ـ1840) از متن شاهنامه پديدآورده است. همراه با يادداشت‌هایی از فون بولن درحواشي صفحات.

98. شاهنامه، شماره a 54، منظومه، 96برگ، اين نسخه برگزيده‌هایی است از شاهنامه بازهم انتخاب شده به توسط فون بولن. اودرحواشي اين نسخه نوشته است که در حال ويرايش شاهنامه از روي چاپ لومسدن (Lumsden) بوده که درسال 1811 م در کلکته منتشرشده است.

99. شاهنامه، شماره 103، منظومه، 565 برگ، تحرير سال 1263 ق. 28 برگ درلابلاي صفحات براي کشيدن تصوير خالي گذاشته شده است. از آغاز افتادگي داشته وازپادشاهي لهراسب آغاز می‌شود.

100. شرح پندنامه، شماره 2/a44، احتمالا ازابراهيم صالح مغلوي مشهور به شاهدي (مرگ در 957 ق)، نويسنده عارف و صوفي متولد موستار. شرحي که شاهدي بر پندنامه عطار نيشابوري (مرگ در618 ق) نوشته است. 63 برگ، تحرير سال 1080 ق.

101. شرح ديوان حافظ، شماره 106، از شمع‌الله مصطفي بن محمد مشهوربه شمعي يا مولا شمعي (مرگ در 1009). اين عارف و نويسنده به تعداد زيادي از متون ادب فارسي همچون گلستان، بوستان، بهارستان جامي و مثنوي معنوي شرح نوشته وشرح ديوان حافظ نيز يکي ديگر از آثار اوست؛ اگرچه شرح‌های او نه از نظر اشتهار و نه از نظر اهميت به پاي چند تن ديگر شرح نويس آثارفارسي متوطن درآسياي صغيراز جمله محمد سودي بوسنوي (مرگ در سال 1000ق) نمی‌رسد. شمعي، شرح خود بر ديوان حافظ را در سال 981 ق به انجام رسانده است. از اين شرح يک نسخه ديگر هم می‌شناسيم. نک: توفيق هاشم پور سبحاني، فهرست نسخه‌های خطي فازسي کتابخانه‌های ترکيه، ص 313.

102. شرح نود ونه نام ازخواص اسما الله، شماره 7/93، علوم غريبه، 14 برگ، تحريرسال 1295 ق.

103. شرف نامه، شماره 49 از نظام‌الدین ابومحمد الياس بن يوسف نظامي گنجوي (مرگ در 611 ق). منظومه، اين منظومه يکي از دو منظومه‌ای هستند (به همراه اقبال نامه) که رويهم منظومه اسکندرنامه يکي از خمسه نظامي را تشکيل می‌دهندوما قبلا آنرا معرفي کرديم، 224 برگ.

104. شکرستان درنحو زبان فارسي، شماره 2، تاليف ويليام جونز (زندگي 1746ـ1794م). دستورزبان فارسي، 99برگ، نويسنده، ويليام جونز، ازجمله مشهورترين ايران‌شناسان انگليسي به شمار می‌آيد. او ناظر به علاقه‌اش به ايران جونز ايراني و ناظر به فعاليت‌هايش در دانشگاه آکسفورد به يونس آکسفوردي نيز مشهور است. جونز رساله ديگري نيز در دستور زبان فارسي دارد که در ادامه بدان خواهيم پرداخت. شکرستان در سال 1771 م در لندن به چاپ رسيده است: Grammar of the Persian language.  در چاپ‌های بعدي اين کتاب ساموئل لي يه عنوان ويراستار کتاب را ويرايش کرده است (S. Lee، زندگي 1783ـ1852) ازجمله چاپ لندن 1828 م.

براي آگاهي بيشتر درباره زندگي جونز نک: آرتورجان آربري، جونز ايراني، در مجله: روزگار نو سال 4 شماره 1.

105. شکرستان در نحو زبان فارسي، شماره 5/، 100دستور زبان فارسي، 113 برگ، تحرير سال 1799 م.

106. طريق عمل شکريه، شماره 8/93، ازاوحدالدين عبدالله، علوم غريبه، 2 برگ، تحرير سال 1295 ق.

107. ظرائف لطائف، شماره 1/73، از ناشناس، داستان، 15برگ. اين کتاب احتمالا همان کتاب لطائف الظرائف نوشته علي بن حسين کاشفي است که از آن چند نسخه خطي وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 1، ص 465ـ466؛ و البته به چاپ نيز رسيده است. نک: مشار، چاپي فارسي، ج 4، ص 4379.

108. علم خطوط، رساله در؛ شماره 2/93، ازعبدالحق بن عبدالرحيم يزدي طوسي، علوم غريبه، 20برگ، کتاب شامل يک مقدمه و17 بخش هرکدام باعنوان اشاره.

109. عقد نامه، شماره 132، عقد نامه مورخ شنبه 25 جمادي الثاني سال 1269 ق بين غلامرضا بک بن غلامرضا علي بيگ تهراني و زهرا بگم دخترجباربيگ تهراني.

110. عقود جواهر، شماره 5، تاليف احمد بن عبد‌الله داعي کرمياني (درگذشته به سال 810 يا 820 ق)، فرهنگ فارسي ـ عربي، 40 برگ. مولف کتاب، احمد کرمياني احتمالا اهل کريمه بوده است. کتاب منظومه‌ای است شامل يک فرهنگ واژه نامه‌ای فارسي ـ عربي. مولف اين کتاب دراصل کتاب حمد وثنا نوشته رشيد وطواط (مرگ در 753 ق) که يک فرهنگ لغت عربي ـ فارسي بوده است را به نظم کشيده وعقود جواهر ناميده است. از اين کتاب نسخه‌های خطي چندي باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2000ـ2001؛ عبد الحسين حائري، فهرست کتابخانه مجلس شوراي ملي، ج 10، ص 754ـ756.

111. غزل‌های فرشته، شماره 1/a 44، احتمالا از محمد قاسم هندوشاه استرآبادي مشهوربه فرشته (مرگ در قرن يازدهم هجري)، 5 برگ.

112. فاتحة الشباب، شماره 122، ازنورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ در 898 ق). منظومه، 220برگ، اين منظومه که به نام ديوان اول نيز شناخته می‌شود در کنار خاتمة الحيات و واسطة العقد ديوان‌های سه گانه نورالدين جامي را تشکيل می‌دهند. ازديوان‌های سه گانه وازآن ميان فاتحة الشباب نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها نک: منزوي نسخه‌ها ج 3 ص 2264 به بعد همو مشترک ج 7 ص 592 به بعد اين کتاب به چاپ نيز رسيده است. از جمله اين چاپ‌ها بايد ازچاپ افصح زاد درمسکو به سال 1978 م اشاره کرد. اين چاپ در تهران به سال 1378 ش تجديد شده است. يک نسخه از آنرا نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/ac17cd6d ـ e30a ـ 4eda ـ 8ddc ـ 42419fd68412/ catalogue. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 4ـ39 قصائد؛ برگ 39ـ214 غزليات؛ برگ 214ـ220 رباعيات.

113. فتوح الحرمين، شماره 3/80، از محيي‌الدین لاري (مرگ در 932 ق)، منظومه، 26 برگ، تحرير سال 1254 ق. اين کتاب سفرنامه منظوم محيي‌الدین لاري در سفر حج اوبه سال 911 ق است. اين کتاب علاوه بر آنکه از جمله سفرنامه‌های منظوم فارسي به شمار می‌رود بخاطرداشتن 18 فقره نقاشي دراغلب نسخه‌های خطی آن ازاهميت خاصي برخورداراست. از اين کتاب نسخه‌های خطي چندي را می‌شناسيم، از جمله نسخه‌های آن می‌توان به نسخه‌های کتابخانه مجلس (معرفي شده در فهرست‌های خطي اين کتابخانه جلد 8، ص 231) کتابخانه مجلس سنا (معرفي شده درفهرست کتابهاي خطي اين کتابخانه ج 2، ص 245) و کتابخانه مرکزي دانشگاه تهران (معرفي شده درفهرست اين کتابخانه ج 9، ص 1127) اشاره نمود. اين کتاب به چاپ نيز رسيده است. ازجمله به توسط علي محدث با نام فتوح الحرمين، تهران، 1366 ش و نيز به توسط رسول جعفريان با نام توصيف آثار تاريخي مکه ومدينه وفلسفه مناسک حج در فتوح الحرمين، تهران، 1373 ش.

يک نسخه خطي از اين کتاب (به همراه نقاشي‌های 18 جداگانه) را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/797ef429 ـ ccdf ـ 4bcf ـ 9002 ـ 947e7fea4965/ catalogue. aspx.

ترتيب نقاشي‌های کتاب (که در نسخه مورد معرفي ما بين برگ‌های 22ـ38 قرار دارند) به شرح زير است:

 برگ 22 محراب مکه؛ برگ 23 صفا و مروه؛ برگ 24 کوه ابوقبيس؛ برگ 25 مکه، مواليد؛ برگ 25 مکه، مدعا؛ برگ 26 مکه، باغ معلي؛ برگ 27 مقبره شبکه؛ برگ 28 جبل النور؛ برگ 28 جبل ايمن؛ برگ 30 عرفات؛ ؛ برگ 31 مزدلفه؛ برگ 32 مني؛ برگ 34 جبل مفرح؛ برگ 35 مدينه؛ برگ 36 مدينه، قبرستان؛ برگ 37 مدينه، بئراريش؛ برگ 38 چهار مسجد؛ برگ 38 کوه احد.

114. فرهنگ جهانگيري، شماره 7، تاليف عضد الدوله جمال‌الدین حسين بن حسن انجوي شيرازي (مرگ در قرن دوازدهم هجري)، فرهنگ فارسي به فارسي، 855برگ.

عضدالدوله انجوي شيرازي کار نگارش فرهنگ جهانگيري را طي سالهاي 1005 تا 1017 ق انجام داد. ازاين کتاب نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1923 به بعد. چاپ مصحح اين کتاب نيز به توسط رحيم عفيفي در سال 1351 ش در مشهد انجام شده است. يک نسخه خطي ازآن را در نشاني زير ببينيد:

http://dl. nlai. ir/UI66d06f12 ـ 6aef ـ 42f8 ـ 8277 ـ d754032a1982 ـ catalogue. aspx.

115. فرهنگ لغت فارسي ـ فرانسه، شماره 8، از ژان ژاک امانوئل سديو (زندگي 1777ـ1832 م) فرهنگ دو زبانه 602 برگ (J. JSedillot)

فرهنگ فارسي، انگليسي، فرانسه؛ شماره 13، از ناشناس، 99برگ، فرهنگ سه زبانه، با عنوان اصلي: Vocabulaire person – Anglis – Francias .

116. فصل‌هایی در علوم غريبه و حروف، شماره 5/93، از ناشناس، علوم غريبه، 28 برگ. فصل‌های 5 تا 21 و پس از آن 24 تا 29 از کتابي در علم حروف.

117. فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه کالج فورت ويليام، شماره 130، کالج فورت ويليام (Fortwilliam) درسال 1800م در شهر کلکته در هندوستان تاسيس شد ويکي ازگرايش‌های اصلي آن نيز مطالعه درباره زبانهاي مختلف شرقي وغربي بود. درباره اين کالج نک:

s. majuumdar,literature and literary in old Calcutta,in: Calcutta,the living city ,ed. s. chaudhari,oxford,1990.

کتاب مورد معرفي ما صفحه عنوان انگليسي نيزدارد:

Catalogue of Books in the library of the college of fortwilliam.

118. فهرستي از آثار و کتاب‌های زبان فارسي با ارزش، شماره 4/100، از ويليام جونز، 7 برگ، تحرير سال 1799 م. فهرستي که ويليام جونز از کتاب‌های با ارزش و مهم زبان فارسي تهيه کرده است.

119. قاعده شطرنجي، شماره 10/93، از ناشناس، در موضوع علوم غريبه، 8 برگ، تحرير سال 1295 ق.

12. قصه حس و عشق، شماره 2/105، از ناشناس، 2 برگ، داستان، تحرير سال 1355 ق.

121. کارنامه بلخ، شماره 4/126، تاليف ابوالمجد مجدودبن آدم سنايي غزنوي (مرگ در سال 525 ق)، منظومه، 6برگ، تحرير سال 1007 ق. کارنامه بلخ که به نام مطايبه نامه نيزشناخته می‌شود مثنوي کوتاهي از سنايي است. نسخه‌های آنرا در: کتاب‌شناسي توصيفي سنايي غزنوي، تاليف غلامرضا سالميان، تهران، 1386ش ببينيد. همچنين کارنامه بلخ در سال 1318 ش در تهران به چاپ رسيده است. يک نسخه خطي آنرا نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/6ae4d596 ـ 5588 ـ 498a ـ 94ac ـ 62aee20620f5/ catalogue. aspx.

122.  کتابچه در علوم غريبه، شماره 1/93، از مرجان شاه بن خلف شاه، علوم غريبه، 62 برگ، رساله‌ای است شامل 21 بخش هرکدام با عنوان «عمل» به ترتيب در کيميا، ليميا، سيميا ويک عمل نيز در معرفي مواد معدني.

123. کليات سعدي، شماره 24، تاليف شيخ مصلح‌الدین سعدي شيرازي (مرگ در 691 ق)، کليات ادبي، 335 برگ، تحرير بين سالهاي 1006ـ1015 ق. مجموعه نوشته‌های شيخ مصلح‌الدین سعدي شيرازي که ازجمله مهمترين متون زبان فارسي به شمار می‌رود. از کليات سعدي نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1861 به بعد؛ همو، مشترک، ج 7، ص 255ـ258؛ درباره چاپ آثار سعدي همچنين، نک: عارف نوشاهي، فهرست چاپ‌های آثار سعدي در شبه قاره و چاپ‌های شروح و ترجمه‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها و تضمين‌های آثار وي، اسلام‌آباد، 1363ش. آثار سعدي به زبانهاي متعددي نيزترجمه شده است. درباره اين ترجمه‌ها، نک: ع. روح‌بخشان، سعدي در زبانهاي جهان، آينه ميراث، شماره 44، تابستان 1388 ش، ص 72ـ89؛ يک نسخه از کليات سعدي را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/e5c94e54 ـ 3b03 ـ 4d00 ـ 93ec ـ cac8a0b4543c/ catalogue. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 1ـ2 ديباچه؛ برگ 2ـ5 رساله تقرير ديباچه؛ برگ 8ـ13 مجالس پنجگانه؛ برگ 13ـ14 رساله سوم در سوال صاحب ديوان؛ برگ 14 رساله چهارم در عقل و عشق؛ برگ 15ـ18 رساله نشاط الملوک؛ برگ 18ـ20 رساله ششم؛ برگ 20ـ59 گلستان؛ برگ 60ـ106 بوستان؛ برگ 106ـ112 قصائد عربي؛ برگ 112ـ135 قصائد فارسي؛ برگ 135ـ139 کتاب مراثي؛ برگ 139ـ142 کتاب ملمعات؛ برگ 142ـ147 کتاب ترجيعات؛ برگ 147ـ221 کتاب طيبات؛ برگ 221ـ254 کتاب بدايع؛ برگ 254ـ266 خواتيم؛ برگ 266ـ276 غزليات قديم؛ برگ 276ـ288 کتاب صاحبيه؛ برگ 288ـ299 کتاب مقطعات؛ برگ 299ـ322 کتاب رباعيات؛ برگ 322ـ328 کتاب خبيثات؛ برگ 328ـ332 کتاب هزل؛ برگ 332ـ333 کتاب مضحکات؛ برگ 333ـ335 کتاب فرديات.

124. کليات عبيد زاکاني، شماره 2/115، از نجم‌الدین [نظام الدين] عبيد زاکاني (مرگ در سال 772 ق)، منظومه، 107 برگ، تحرير سال 864 ق. مجموعه اشعار و آثارطنز گوي مشهور زبان فارسي عبيدالله زاکاني. ازکليات او نسخه‌های خطي متعددي وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 2434؛ همو، مشترک، ج 7، ص 417 به بعد. اين کليات بارها نيز به چاپ رسيده‌اند ازجمله به توسط عباس اقبال، تهران، 1321 ش؛ تجديد چاپ تهران، 1378 ش؛ چاپ پرويزاتابکي، تهران 1343 ش، تجديدچاپ، 1382 ش و چاپ محمد جعفرمحجوب، زير نظر احسان يارشاطر، نيويورک 1999 م. مجموعه اشعار اونيز درسال 1389 ش درتهران به چاپ رسيده است.

مندجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زير است:

برگ 250ـ273 قصائد؛ برگ 273ـ297 غزليات؛ برگ 297ـ300 رباعيات؛ برگ 300ـ317 عشاق نامه؛ برگ 317ـ328 هزليات؛ برگ 328ـ341 اخلاق الاشراف؛ برگ 341ـ343 ده فصل؛ برگ 343ـ346 صد پند؛ برگ 346ـ351 ريش‌نامه؛ برگ 351ـ357 رساله دلگشا.

125. کنزالعاشقين، شماره 1/105، از محيي‌الدین طوسي، 126 برگ، عرفان وتصوف، تحرير سال 1355 ق. کنزالعاشقين رساله‌ای است در عرفان عملي وشامل 10 بخش، هرکدام با عنوان «مجلس». از آن چند نسخه در کتابخانه‌های مختلف وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، فهرستواره، ج 7، ص 775. کتاب، برگرفته از کتابهاي کيمياي سعادت و احياءالعلوم غزالي است. همچنين اين را نيز می‌دانيم که سرگذشت شخصي به نام محيي‌الدین طوسي درجلد سوم حبيب السيرآمده است.

126. کيمياي سعادت، شماره 125، ازابوحامد محمد غزالي (مرگ در505 ق). عرفان، 462 برگ. کتاب بسيار مهم غزالي در عرفان وبه زبان فارسي که به صورت برگزيده‌ای از ديگر کتاب خود احياء العلوم‌الدین که به زبان عربي است پديد آمده است. کتاب، در چهار رکن تاليف شده و از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، فهرستواره، ج 6، ص 570 به بعد. اين کتاب بارها به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره آن چاپ‌های آن، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 4، ص 4184. ازچاپ‌های مصحح آن نيز، از چاپ احمد آرام، تهران، 1355 ش و چاپ حسين خديوجم، تهران 1374 ش، تجديد چاپ تهران، 1386 ش خبر داريم. يک نسخه خطي اين کتاب را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/ce567eda ـ 44b9 ـ 8c57 ـ 9b52dd2a479e/catalogue. aspx.

مندرجات نسخه مورد معرفي ما به شرح زيراست:

رکن 1 برگ 1ـ105؛ رکن 2 برگ 106ـ212؛ رکن 3 برگ 212ـ330؛ رکن 4 برگ 330ـ464.

اين نسخه خطي درسال 1310 ش ازسوي علي اکبر دهخدا به هانري ماسه اهدا شده است.

127. گزارش درباره مسجد آگرا، داستان دفن همسرشاه جهان، فهرست هنرمندان تاج محل، وانواع سنک‌های به کاررفته درتاج محل؛ شماره 1/90، 52 برگ، متن به فارسي و ترجمه انگليسي آن روبروي متن فارسي نوشته شده است.

128. گزارش سفارت سفير فرانسه در ايران، شماره 88، تاليف تانکوژن، 58 برگ. اين کتاب گزارش سفرتانکوژن (J. M. Tancoigne) سفيرفرانسه درتهران درزمان حکومت فتحعلي شاه قاجار است. گزارش از سفر قسطنطنيه در سال م. شروع وبه حضور او درتهران ادامه می‌يابد. گزارش بيشتردرمورد اين شخص را در مقاله زير ببينيد:

Encycloppaedia Iranica,s. v. Gardane mission (by j. Calmard).

دو کتاب ازتانکوژن درباره ماموريتش در شرق می‌شناسيم:

j. m. Tancoigne,lettres sur la perse et la Turquied Asia , 2vol. Paris 1819.

j. m. Tancoigne,Narrative of a journey in to Persia and Residence at Tehran, London,1820.

129. گزارش سفر از راجه محل در هندوستان، شماره 89، تاليف فرانکلين ويليام، 71 برگ. اين فرانکلين ويليام (زندگي 1753ـ1839 م) افسر شاغل به کار در هند بوده وبراين اساس گزارشي از سفر خود پديد آورده است.

130. گلستان، شماره 16، از شيخ مصلح‌الدین سعدي شيرازي (مرگ در 691 ق). ادبيات منثور، 101 برگ، تحرير سال 973 ق. اثر بسيار مشهور سعدي شيرازي که درسال 656 ق به انجام رسيده و از جمله مهمترين متون ادب فارسي به شمار می‌رود. درهشت باب تاليف شده است و تاثير به سزايي در ادب فارسي ازخود بجاي گذاشته است. ازآن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، مشترک، ج 14، ص 116 به بعد. درباره چاپ‌ها، شروح وترجمه‌های آن نيز، نک: اميد کارگران، کتاب‌شناسي گلستان، شيراز 1389 ش؛ دو نسخه خطي از آن را نيز در نشاني‌های زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/FB909A56/1E1B ـ 99FC ـ 27E74A4005ED/ catalogue. aspx.

http: //dl. nlai. ir/UI/44672c9f ـ 4121 ـ 87ca ـ 619f8fe51539/catalogue. aspx.

131. گلستان سعدي، شماره 16، ادبيات نثر، 143 برگ.

132. گلستان سعدي، شماره 17، ادبيات نثر، 118 برگ.

133. گلستان سعدي، شماره 18، ادبيات نثر، 120برگ.

134. گلستان سعدي، شماره 19، ادبيات نثر، 150برگ؛ احتمالا در سال 1148ق و برای اورنگ زيب استنساخ شده است.

135. گلستان سعدي، شماره 20، ادبيات نثر، 155 برگ.

136. گلستان سعدي، شماره 21، ادبيات نثر، 50 برگ، تحرير سال 1841 م.

137. گلستان سعدي، شماره 22، ادبيات نثر، 55 برگ، به همراه ترجمه تحت اللفظي فرانسه.

138. گلستان سعدي، شماره 102، ادبيات نثر، 85 برگ، تحرير سال 10310 ق.

139. گلستان سعدي، شماره 113، ادبيات نثر، 9 برگ.

140. گلستان سعدي، شماره 1/98، ادبيات نثر، 23 برگ.

141. گلستان سعدي، شماره 8/24، ادبيات نثر، 39 برگ، تحرير بين سالهاي 1006ـ1015 ق.

142. گلستان سعدي، شماره 13، ادبيات نثر، 140 برگ.

143. گوهر مراد، شماره 120، از عبدالرزاق بن علي بن حسين لاهيجي (مرگ در سال 1072 ق). کلام شيعه، 234 برگ، تحرير سال 1092 ق. کتاب مشهور عبدالرزاق لاهيجي درکلام شيعه وشامل يک مقدمه، 3 مقاله ويک خاتمه. از آن نسخه‌های خطي بسياري بجاي مانده است. درباره اين نسخه‌ها نک: منزوي فهرستواره، ج 6 ص 214ـ215؛ بارها نيز به چاپ رسيده است درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 4، ص 435؛ جديدترين چاپ مصحح آن در سال 1372 ش به توسط زين العابدين قرباني لاهيجي صورت گرفته است.

145. لغت شاهدي، شمارهa/44؛ ازابراهيم دده صالح مغلوی (مرگ در 957 ق)، فرهنگ منظوم، 25 برگ، تحرير سال 1080 ق. کتاب مورد نظر فرهنگ منظوم و فارسي به ترکي است که مولف آن را به سال 921 ق به نظم کشيده است. اين کتاب به نام تحفه شاهدي نيزشناخته می‌شود. ازاين کتاب چند نسخه خطي در ايران وخارج ايران وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 1968 (براي نسخه‌های خارج ازايران) و نک: فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه مجلس، جلد 26، ص 400؛ نيز فهرست نسخه‌های خطي دانشگاه تهران، جلد 17، ص 445، براي نسخه‌های ايران. اين کتاب در استانبول به سال 1275 ق به صورت سنگي به چاپ رسيده است.

146. ليلا و مجنون، شماره 45، از عبدالله هاتفي خبوشانی جامي (مرگ در سال 927 ق)، منظومه، 95 برگ، تحرير سال 1083 ق. اين کتاب يکي از خمسه هاتفي است که آن را در برابر خمسه نظامي سروده است. خمسه هاتفي عبارتند از: شيرين و خسرو؛ ليلا و مجنون؛ هفت منظر؛ تيمورنامه و شاهنامه. از ليلا و مجنون هاتفي چند نسخه خطي ديگروجود دارد. براي آگاهي بيشتر درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 4، ص 3114؛ همچنين يک نسخه ازاين کتاب نيزمي شناسيم که چند مينياتوردارد، نک: فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه ملي ايران، ج6، ص 199. اين کتاب چند بار به صورت سنگي به چاپ رسيده است. يراي اگاهي بيشتر درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 4، ص 4417. يک نسخه خطي از اين کتاب را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/03c90dae ـ 328a ـ 4669 ـ 9240 ـ 54dcdbc82775// catalogue. aspx.

147. ليلي و مجنون، شماره 55، احتمالا از انسي حسيني گنابادي، 85 برگ، تحرير سال 1238 ق. اين منظومه با اين بيت آغاز می‌گردد:

اي عشق توخلق را طفيلي

مجنون تو صد هزار ليلي

براساس نوشته شیخ آقا بزرگ طهراني در ذريعه، جلد 18، ص 392، که به کتاب آغازنامه، جمع‌آوري محمد حسين اميني، ج 3 ص 139، راه يافته اين آغاز متعلق به حسينی گنابادي است.

148. ماتمکده، شماره 2/118، از قربان بن بيدل بادشتي رودباري قزويني متخلص به بيدل، 292 برگ، مقتل، تحرير سال 1256 ق. مقتلي به نظم ونثر در 30 فصل شامل تاريخ خلفا وبويژه امام حسين (ع) که در سال 1248 ق جمع آوري شده است. ازاين کتاب چند نسخه در ايران وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: فهرست کتابخانه وزيري يزد، ج 3، ص 976؛ فهرست کتابخانه مجلس سنا، ج 2، ص 71؛ فهرست کتابخانه آيت‌الله مرعشي، ج 24، ص 110؛ نيز، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 3، ص 3119 و ص 4526. اين کتاب بارها به چاپ رسيده است. درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 1، ص 1354؛ برگل، ج 2، ص 963.

149. مبادي فارسي، شماره b13، ازاسماعيل بن خليل مناستری، 57 برگ، درموضوع يادگيري علم عروض؛ مولف، اهل شهر مناستر در مقدونيه بوده است، شهري که امروز بتوله (Bitolj) ناميده می‌شود. کتاب در موضوع علم عروض وشامل 2 «قسم» ويک «نتيجه» است. ازآن نسخه‌های ديگري نيزوجود دارد. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، نسخه‌ها، ج 3، ص 2076.

150. مثنوي‌هایی از بيدل، شماره 1/118، ازعبدالقادربيدل دهلوي (مرگ در1133 ق). مجموعه‌ای برگزيده از مثنوي‌های بيدل، 7 برگ، تحرير سال 1256 ق.

 مجموعه پزشکي، شماره 3/85، ازناشناس، 35 برگ، متن احتمالا برگرفته از يک کتاب چند دانشی و شامل 8 مقاله درباره مردمان، پرندگان، درختان وغيره، متن دراواسط مقاله ششم قطع شده است ومقالات چهارم وپنجم وهفتم وهشتم را نيز ندارد.

151. مجموعه نامه‌ها، شماره 2/98 تا 6/98، مشتمل بر چند نامه به شرح زير:

2/98ـ برگ 26 تا 32 نامه‌ای از لوئي شانزدهم (حکومت 1774ـ1792 م) به وزير امور دريانوردي‌اش Charles ـ Eugene de Castries با تاريخ 27 جمادي الثاني سال 1201 ق درباره سه نفر که از سوي شاه ايران به فرانسه سفرکرده‌اند به نام‌های درويش محمدخان، اکبرعلي خان و محمد عثمان. متن نامه روبروي ترجمه فارسي.

3/98ـ برگ 32ـ36 نامه‌ای از فتح عليشاه قاجار به ژنرال گاردان متن به همراه ترجمه فارسي.

4/98ـ برگ 36ـ39 نامه‌ای از يک شاهزاده ايراني به ژوزف ماري جوناين به تاريخ جمادي الثاني 1214 ق.

5/98 برگ 39ـ42 نامه‌ای از سوي دکونتي قنسول فرانسه به عباس ميرزا.

6/98 برگ 42ـ45 فرمان شاه درباره شاهزاده عباس ميرزا به تاريخ جمادي الثاني 1222 ق.

152. مخمس سعدي، شماره3/42، ازشيخ مصلح‌الدین سعدي شيرازي (مرگ در 691 ق). 4 برگ، تحرير سال 1236 ق. رونوشتي از يک مخمس از سعدي.

153. مختصر وافي به قواعد علم قوافي، شماره 3/11، از نورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ در سال 898 ق). 5 برگ، فنون وصنايع ادبي. کتاب کوچک جامي در موضوع شناسايي قوافي. از جامي دو رساله در موضوع قافيه می‌شناسيم که رساله مورد معرفي ما متن مختصر است. رسائل جامي به بزرگ وکوچک تقسيم می‌شوند. از رساله مورد معرفي ما نسخه‌های خطي چندي باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، نسخه‌ها، ج 3، ص 2173ـ2175. رساله جامي بوسيله بلاخمان ضمن کتابي در قافيه به چاپ رسيده است. مشخصات اين کتاب بدين شرح است:

H. Blochmann,the prosody of the Persian according to saifi,jami and other writer: a critical study and exposure of the….. Amsterdam,1970.

اين کتاب در سال 1372 ش به توسط محمد فشارکي در تهران تجديد چاپ شده است.

154. المعجم في آثار ملوک عجم، شماره 1/123، ازشرف‌الدین فضل‌الله بن عبدالله حسيني قزويني (مرگ در حدود سال 1740 ق). 141برگ، تاريخ ايران، تحرير سال 1263 ق. شرف‌الدین حسيني قزويني اين کتاب را در سال 684 ق ودرموضوع تاريخ ايران باستان تاليف کرده است. مولف شايد پدر وصاف الحضره مولف کتاب تجزية الامصار باشد که پيش از اين بدان اشاره کرديم. متن کتاب شامل تاريخ ايران از روزگار پيشداديان تا پايان ساسانيان است. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي فهرستواره، ج 2، ص 1083 ق. همچنين، بارها نيزبه چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج4، ص 4812؛ جديدترين چاپ مصحح آن به توسط احمد فتوحي نسب، تهران، 1383 ش و با نام المعجم في آثارملوک عجم انجام شده است. اين کتاب به نام تاريخ المعجم في.... نيز شناخته می‌شود. يک نسخه ازخطي آن را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/1709bf23 ـ a042 ـ 4002 ـ 9670 ـ 0a777079b8bf/ catalogue. aspx.

155. مقتم وعنانيه (؟)، شماره 3/ 123، ازنورالدين عبدالرحمان جامي (مرگ درسال 898 ق)، مثنوي، برگ‌های 137ـ142 درحاشيه وبرگ‌های 143ـ144 درمتن وحاشيه، تحرير سال 1263 ق. يک مثنوي از جامي (؟) که در فهرست‌های مختلف آثارجامي رد پايي از آن به دست نيامد.

156. مقدمه‌ای درباره زبان فارسي، شماره 1/100، تاليف لانگلز (c. langles) استاد زبان فرانسه، 38 برگ، تحرير سال 1799 م.

157. مجموعه نامه‌ها، شماره95، از نيکلاي ولاديميرويچ خانيکوف (زندگي 1822ـ1878م)، سرکنسول روسيه درتبريز.

158. مجموعه‌ای متشکل از 170 نامه (که فقط يکي ازآنها به شماره ترتيب 38 عربي است وبقيه فارسي هستند) همگي تاليف خانيکوف يا رونويس شده بوسيله او. يکي دو نامه تاريخ سالهاي 1271 و 1273 ق را برخود دارند. نامه‌ها عموما با عنوان «فدايت شوم» شروع می‌شوند. نامه‌ها به افراد مختلف نوشته شده‌اند. بعضي به خانيکوف وبعضي نيزاز خانيکوف به ديگران. به همراه چند گزارش درباره ساختمان کنسولگري در تبريز و ساخت وساز آن.

159. مجموعه نامه‌ها، شماره 134، حاوي 14 نامه که احتمالا بوسيله جوانين (joseph ـ marie joaannin عضو گروه ژنرال گاردان در ايران) جمع آوري شده است به شرح زير:

1ـ نامه ازوالي خراسان محمد ولي ميرزا مورخ 1221 ق به تهران و اعلام پيروزي برشيبک خان ازبک

2ـ نامه به ژنرال گاردان مورخ 1806 م.

3ـ نامه به ژنرال گاردان ازسوي خسرو ميرزا

4ـ نامه اسماعيل بيگ به والي خراسان

5ـ دستور به ژنرال گاردان درمورد ساخت سلاح به سال 1224 ق.

6ـ نامه به جونين به سال 1225 ق.

7ـ نامه بدون نام وتاريخ به سفير انگليس درايران

8ـ نامه به ژنرال گاردان

9ـ نامه به محمد علي ميرزا مورخ 1235 ق

10ـ نامه از استانبول درباره خروج يک هزار سربازازعثماني به سوي بغداد مورخ ذي الحجه سال 1236 ق.

11ـ نامه مورخ 1237 ق درمورد يک افسر فرانسوي.

12ـ نامه مورخ 1238 در مورد همان افسر.

13ـ نامه ترجمه شده ميرزا ابوالقاسم خان که در سال 1824 م ترجمه شده است.

14ـ رونوشت نامه‌ای از شاه ايران به امپراتور فرانسه به تاريخ 16 آوريل 1839.

160. مجموعه‌ای در مناسک محرم، شماره 121 ازاسدالله موسوي 45 برگ، تحرير سال 1284 ق درباره مناسک و محرمات ماه محرم.

161. مجموعه‌ای در عروض، شماره a/57، ازناشناس، 13 برگ. مجموعه‌ای فارسي وترکي براي يادگيري عروض

162. مجموعه مرقعات، شماره 107، مشتمل بر:

1) يک قطعه مرقع به خط نستعليق از احمد حسيني متخلص به کشته

2) يک قطعه مرقع به خط نستعليق از محمد جعفر قزويني

3) دوبيت به فارسي به خط نستعليق ازفرج‌الله ذوقي تبريزي

4) دوبيت به فارسي به خط نستعليق ازفرج‌الله ذوقي تبريزي به سال 1266 که براي شعر نوشته شده است.

163. مراسلات السلاطين، شماره e13، 110 برگ.

مجموعه‌ای شامل چند نامه که از سوي پادشاهان عثماني و افراد ديگر فرستاده شده است. از جمله:

نامه شکرالله به مراد؛ نامه شاهرخ به سلطان مراد؛ نامه از شاه شجاع به تيمور؛ نامه تيمور به بايزيد دوم؛ نامه جهان شاه به سلطان مراد؛ نامه شمس‌الدين منشي از مراغه به اميرتيمور.

164. مجنون و ليلي، شماره 50، از اميرخسرو دهلوي (مرگ در سال 725 ق). يکي ازمثنوي‌های خمسه اميرخسرو که آن را درسال 698 ق سروده است. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، مشترک، ج 7، ص 325ـ328؛ بارها نيز به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 4، ص 4608. از جمله چاپ‌های مصحح آن چاپ به توسط اميراحمد اشرفي در خمسه اميرخسرو، تهران، 1362 ش. يک نسخه خطي آنرا نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/553768f ـ e7cb ـ 414c ـ 8ea9 ـ 0baf3c293071/ catalogue. aspx.

165. مفرح القلوب، شماره 72، 10 برگ، تحرير سال 1126 ق. ترجمه‌ای است که تاج‌الدین بن معين‌الدین مفتی ملکي از کتاب Hitipadesa انجام داده است، از هندي به فارسي ودر موضوع حکايات اخلاقي. ازاين کتاب چند نسخه خطي وجود دارد. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي مشترک، ج 6، ص 977 و ج 4، ص 2187؛ چاپ سنگي آنرا در لکهنو، سال 1304 ق می‌شناسيم. يک نسخه خطي آن را نيز در نشاني زير ببينيد:

http://dl. nlai. ir/UI/8A8436D9 ـ 1F56 ـ 4992 ـ BD03 ـ 9862AF271110/ catalogue. aspx.

166. منظومه غنايي، شماره 92، ازناشناس، رونويسي متن شايد به خط شفر.

نان وحلوا، شماره 1/42، ازبهالدين عاملی، شيخ بهايي (مرگ درسال 1030 ق). مثنوي عرفاني بسيار مشهور شيخ بهايي که آن را درباره سفر حج خود سروده است. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. بارها به چاپ رسيده وشروح زيادي نيز برآن نوشته شده است. براي آگاهي درباره نسخه‌ها، چاپ‌ها، شروح و منتخبات اين کتاب، نک: محسن ناجي نصرآبادي، کتاب‌شناسي شيخ بهايي، ص 567 به بعد. يک نسخه خطي ازآن را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/7c533l30 ـ aaac ـ 4943 ـ 8d2e ـ 0220cd281bd/ catalogue. aspx.

167. نزهةالارواح، شماره 79، تاليف رکن‌الدین حسين حسيني هروي مشهور به فخرالسادات (مرگ در سال 718 ق)، عرفان، تحرير سال 999 ق.

کتابي است در 28 فصل و در موضوع عرفان. از اين کتاب نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، فهرستواره، ج 8، ص 1026ـ1027؛ چند بار نيز به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 5، ص 5190. براي گزارشي درباره زندگي مولف و آثار او، نک: صفا، تاريخ ادبيات در ايران، ج 3، ص 751ـ763. يک نسخه از کتاب را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/f0fc83bc ـ 814 ـ 4eb5 ـ af71 ـ 1eae0cd83c98/ catalogue. aspx.

168. نزهةالقلوب، شماره 84، از حمدالله مستوفي قزويني (زندگي در قرن هشتم هجري). چند دانشی، 412 برگ. کتاب بسيار مشهور حمدالله مستوفي در جغرافيا و تاريخ و ستاره‌شناسي که درسال 740 ق تاليف شده است. از آن نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، مشترک، ج 1، ص 837؛ منزوي، نسخه‌ها، ج 1، ص 689؛ چند بار نيز به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 5، ص 5190. چند بخش آن نيز به توسط افراد مختلف و مصحح به چاپ رسيده است. از جمله چاپ محمد دبيرسياقي، تهران، 1336 ش و تجديد چاپ تهران، 1381 ش و نيز به توسط گاي لسترنج در لندن، 1919 م؛ تجديد چاپ تهران 1388 ش. يک نسخه خطي از آن را در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UI/55bf52f5 ـ 5cdc ـ 48f7 ـ b9ee ـ d3013ae9a3de/ catalogue. aspx.

169. نکات بيدل، شماره 81، ازميرزا عبد القادر بيدل دهلوي (مرگ در سال 1133 ق). متون نثر، 81 برگ. اين کتاب که به نام جامع النکات نيزشناخته مي‌شود کتاب بيدل است در زمينه نثر ادبي. ازآن نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، نسخه‌ها، ج 5، ص 3644؛ همو، مشترک، ج 4، ص 1231؛ چند بار نيز به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 2، ص 5291. چاپ مصحح آن بوسيله اکبر بهداروند، تهران 1382 ش.

170. نود و نه نام خدا، شماره 2/90، 2 برگ، ازناشناس، علوم ديني.

171. نوش آفرين و گوهر تاج، شماره 74، ازناشناس، 116 برگ، تحرير سال 1261 ق. داستان عشق دو دلداده به نام نوش آفرين وگوهرتاج. از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، فهرستواره، ج 1، ص 490ـ491؛ بارها نيز چاپ شده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 5، ص 5344.

172. هماي و همايون، شماره 109، ازخواجوي کرماني (مرگ در سال 573 ق). منظومه، 137 برگ، يکي از منظومه‌های داستاني خواجو و ماجراي عشق هماي و همايون. از آن نسخه‌های خطي بسياري وجود دارد. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي، مشترک، ج 7، ص 398؛ بارها نيز به چاپ رسيده است. درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 5، ص 5509. چاپ مصحح به توسط کمال‌الدین عيني، تهران 1348 ش و تجديد چاپ تهران، 1370 ش.

173. يادداشت‌هایی درباره نسخه‌های خطي عربي فارسي و ترکي و مغولي در سمرقند و بخارا که توسط ادوارد بلانک جمع آوري شده است، شماره b75، 49 برگ، درقالب يک نامه بلانک (E. Blanc) به تاريخ 1 دسامبر 1894 م گزارشي از ماموريت خود در آسياي مرکزي و نسخه‌های قديمي جمع‌آوري شده در اين مناطق ارائه می‌دهد.

174. يوسف و زليخا، شماره 119، از نور‌الدین عبدالرحمان جامي (مرگ در 898 ق). منظومه، 54 برگ، يکي از منظومه‌های هفت اورنگ جامي است از آن نسخه‌های خطي بسياري باقي مانده است. براي آگاهي درباره اين نسخه‌ها، نک: منزوي نسخه‌ها، ج 4، ص 3331ـ3334؛ بارها نيز به چاپ رسيده است. براي آگاهي درباره اين چاپ‌ها، نک: مشار، چاپي فارسي، ج 5، ص 5607. چاپ مصحح آن بوسيله خسرو زعيمي، تهران، 1366 ش به علاوه چاپ‌های موجود در هفت اورنگ. ترجمه‌های انگليسي بوسيله روگر (A. Roger)، لندن 1982 م؛ ترجمه انگليسي پندلبوري (D. Pendlebury)، لندن، 1980 م؛ ترجمه فرانسه براتيه (A. Briteuy) پاريس، 1927م؛ ترجمه انگليسي گريفيث (R. T. Griffith)، لندن 1882 م را نيزاز آن می‌شناسيم. يک نسخه خطي از آن را نيز در نشاني زير ببينيد:

http: //dl. nlai. ir/UIe4156028 ـ 05ad ـ 43b8 ـ a207 ـ 053c04f7a00c/ catalogue. aspx.

175. يوسف و زليخا، شماره 2/123، منظومه، درحاشيه برگ‌های 2ـ137، تحرير سال 1263 ق.

 

فهرست ترتيبي شماره نسخه‌های خطي

شماره 1ـ دستور زبان فارسي از ناشناس

شماره 2ـ شکرستان در نحو زبان پارسي

5ـ عقود جواهر

7ـ فرهنگ جهانگيري

8ـ فرهنگ لغت فارسي

9ـ دانستان/تحفه هاديه

10ـ رقعات جامي

11ـ مجموعه:

1ـ دستورالعمل

2ـ بيان اصطلاحات صوفيان

3ـ مختصر وافي

4ـ ارشاد نامه از عطار

13ـ گلستان سعدي

a13ـ گلستان سعدي

b13ـ گلستان سعدي

c13ـ فرهنگ فارسي ـ انگليسي ـ فرانسه

e13ـ مراسلات السلاطين

15ـ22ـ گلستان سعدي

23ـ بوستان سعدي

24ـ کليات سعدي

25ـ29ـ ديوان حافظ

30ـ ديوان قاسم انوار

31ـ ديوان عرفي شيرازي

32ـ دول راني خضرخاني

33ـ مجموعه:

1ـ ديوان نزاری قهستاني

2ـ ديوان عصمت بخاري

3ـ ديوان بساطي سمرقندي

4ـ ديوان قاسم انوار

34ـ تحفة الاحرار

35ـ پند نامه عطار

36ـ مجموعه:

1ـ مقدمه ساسي

2ـ زندگي نامه عطار

3ـ پند نامه عطار

37ـ پند نامه عطار

38ـ بهارستان جامي

39ـ ديوان عاشق اصفهاني

42ـ مجموعه:

1ـ نان و حلوا

2ـ ترجيحات

3ـ مخمس سعدي

43ـ ديوان کليم کاشاني

a44ـ لغت شاهديه

45ـ تيمورنامه

a45ـ ليلي و مجنون هاتفي

a46ـ ديوان شاهي

47ـ ديوان شوکت

48ـ مجموعه:

1ـ خمسه نظامي

2ـ خمسه امير خسرو دهلوي

49ـ شرف نامه نظامي

50ـ مجنون و ليلي از امير خسرو دهلوي

52ـ54ـ شاهنامه فردوسي

a54ـ شاهنامه فردوسي

55ـ ليلي و مجنون احتمالا از انسي حسيني گنابادي

a57ـ مجموعه اشعارترکي وفارسي براي يادگيري عروض

58 و 59 و 60ـ انوار سهيلي

a59ـ انوار سهيلي

61ـ بهار دانش

62ـ تاريخ جهانگشاي جويني

63ـ تاريخ گزيده

64 و 65ـ تجزية الامصار و تزجية الاشعار

66 و 67 و 69ـ روضة الصفا في سيرت الانبيا والملوک والخلفا

70ـ آثار احمدي

72ـ مفرح القلوب

73ـ مجموعه:

1ـ ظرايف اللطائف

2ـ تعبير خواب

3ـ حکايت تاجر

74ـ نوش آفرين و گوهر تاج، کتاب

75ـ امامت/ اعتقاديه، رساله

a75ـ اسناد و مدارک در مورد بازماندگان پادشاه تيمور

b75ـ يادداشتهايي درباره نسخه‌های خطي عربي فارسي و ترکي ـ مغولي در سمرقند و بخارا

76ـ ابواب جنان

77ـ تذکرة الابرار والاشرار

78ـ حشريه، رساله

79ـ نزهة الارواح

80ـ مجموعه:

1ـ متن به عربي

2ـ چهل کلمه / اربعين حديث

3ـ فتوح الحرمين

81ـ نکات بيدل

82ـ الانتقال من القرآن الي انجيل و هو جلد الثالث من منشورات قرطاجنه

83ـ مجموعه:

1ـ زيج الغ بيگ

2ـ احکام منظوم

3ـ زيج عمادي/ تسهيل الزيج

84ـ نزهة القلوب

85ـ مجموعه:

1ـ جامع الفوايد

2ـ باه، رساله در

3ـ باه نامه

4ـ ناشناس

5ـ زيارت نامه

86ـ اخبارات

88ـ گزارش سفارت سفير فرانسه در ايران

89ـ گزارش سفر در هند

90ـ مجموعه:

1ـ گزارشي درباره مسجد آگره

2ـ نود نه نام خدا

3ـ گزارش عمارت تاج محل

91ـ تاريخ خطاي و ختن

92ـ منظومه غنايي

93ـ مجموعه:

1ـ کتابچه در علوم غريبه

2ـ علم خطوط رساله در

3ـ بدل اشکال

4ـ رموزالاسرار

5ـ ناشناس

6ـ بيان دانستن وضع جفر

7ـ شرح نود و نام از خواص اسما‌الله

8ـ طريق عمل شکريه

9ـ جوامع فوايد جفر

10ـ قاعده شطرنجي

11ـ ناشناس

12ـ تقويم

95ـ مجموعه نامه‌ها

98ـ مجموعه نامه‌ها

100ـ مجموعه:

1ـ مقدمه‌ای درباره زبان فارسي

2ـ ناشناس

3ـ دستور زبان فارسي از ويليام جونز

4ـ فهرستي ازآثارکتاب‌های فارسي با ارزش

5ـ شکرستان

6ـ ناشناس

7ـ ناشناس

101ـ ديوان شوکت بخاري

102ـ گلستان سعدي

103ـ شاهنامه فردوسي

104ـ ديوان کليم کاشاني

105ـ مجموعه:

1ـ کنزالعاشقين

2ـ قصه حسن و عشق

106ـ شرح ديوان حافظ

107ـ مجموعه مرقعات

108ـ ناشناس

109ـ هماي و همايون از خواجو

110ـ اسرار قاسمي

113ـ گلستان سعدي

115ـ مجموعه:

1ـ ديوان سلمان ساوجي

2ـ کليات عبيد زاکاني

3ـ ديوان کاتبي ترشيزي

4ـ ديوان جلال‌الدین عضد

5ـ ديوان حسن دهلوي

6ـ ديوان کاتبي

7ـ ديوان عصمت بخاري

8ـ ديوان آزوري (؟)

116ـ تجزية الامصار و تجزية الاشعار

117ـ ديوان خاقان

118ـ مجموعه:

1ـ غزليات ومثنوي‌هایی از بيدل

2ـ ماتمکده

119ـ يوسف و زليخاي جامي

120ـ گوهر مراد

121ـ مناسک محرم

122ـ فاتحه الشباب

123ـ مجموعه:

1ـ المعجم في آثار ملوک عجم

2ـ يوسف و زليخاي جامي

3ـ مقتم و عنانيه (؟) از جامي

124ـ تحفة العراقين/ ختم الغرائب

125ـ کيمياي سعادت

126ـ کليات سنايي

127ـ روضة الصفا في سيرت الانبيا والملوک والخلفا

128ـ جامع عباسي

129ـ دو فرمان از فتح علي شاه قاجار

130ـ فهرست نسخه‌های خطي کتابخانه کالج فورت ويليام

131ـ خمسه نظامي

132ـ عقد نامه

133ـ الفباي جديد براي تحريرات السنه اسلاميه.....

134ـ مجموعه نامه‌ها