Menu

درآمدی بر شیوه‌های ارجاع به منابع الکترونیک

نویسنده: دکتر ابراهیم خدایار

تولید انبوه بانک‌های اطلاعاتی و منابع پیوسته و ناپیوست‍ۀ الکترونیک (Online & Offline) همراه با گسترش روز‌افزون مراجعه، استفاده و استناد به این منابع به دلیل جست‌وجوی سریع، دسترسی آسان، به‌روزبودن و بعضاً رایگان این منابع در ده‍ۀ نود قرن بیستم در جهان و ده‍ۀ هشتاد شمسی در ایران (بیگدلی و دیگران، 1389)، شیوه‏های پژوهش را دستخوش تغییر جدی کرده است. از سوی دیگر اعتباربخشی به متن‌های تولیدشده‌ای که از این منابع استفاده کرده‌اند، لزوم آگاهی از ارجاع به این منابع و شیوه‌های متفاوت استناد (Citation) به آن‌ها را دوچندان کرده است. هم از این روست که مراکز دانشگاهی و انجمن‌های علمی جهان را بر آن داشته داست تا همسو با تولید این نوع منابع، شیوه‌نامه‌های پیشنهادی خود را برای استناد به آن‌ها، تدوین و در اختیار کاربران قرار دهند. اصول پذیرفته‌ شده‌ای همچون «رعایت حقوق مالکیت معنوی مؤلفان، مشخص کردن نشانی اثر برای دسترسی مخاطبان به نسخ‍ۀ اصلی اثر» اهمیت اسنتاد به این منابع را، همانند منابع چاپی، نشان می‌دهد. در این میان راهنمای سبک برخط کلمبیا (The Columbia Guide to Online Style) با نشان‍ۀ اختصاری CGOS، انجمن روان‌شناسی امریکا(American Psychological Association)، با نشان‍ۀ اختصاری APA، انجمن زبان مدرن امریکا (Modern Language Association)، با نشان‍ۀ اختصاری MLA، راهنمای سبک هاروارد (Harvard Style) و راهنمای سبک شیکاگو (Chicago Manual of Style)،  با نشان‍ۀ اختصاری CMS کاربرد بیشتری یافته‌اند. تفاوت‌های موجود در برخی از اصول این شیوه‌نامه‌ها و پذیرش این گوناگونی از سوی مراکز علمی و دانشگاهی، صاحبان مؤسسههای علمی، مؤلفان و کاربران؛ برخی از صاحبان دانشنامه‌های برخط را متقاعد کرده است تا برای ارجاع‌دهی به منابع خود چند شیوه‌نامه را در کنار هم پیشنهاد دهند. از آنجا که تنظیم این منابع در محیط‌های مجازی و به شیوۀ الکترونیک انجام می‌شود، هیچ مشکلی را برای کاربران ایجاد ایجاد نمی‌کند. برای مثال دانشنام‍ۀ برخط بریتانیکا برای استناد به مقالات خود چهار شیوۀ MLA، APA، Harvard وChicago  را پیشنهاد کرده است. کاربران می‌توانند برای ارجاع به مقالات این دانشنامه با کلیک بر روی دایره‎های مربوط به این شیوه‌نامه‌ها، سبک دلخواه استناد به مقال‍ۀ مورد نظر خود را انتخاب کنند. این بخش در انتهای هر «مقاله» ذیل عنوان Citation و To cite this page (ارجاع‌دهی، استناد؛ به این صفحه این‌گونه ارجاع دهید/ استناد کنید) تعبیه شده است. شما در تصویر زیر، این صفحه را می‌‌بیند:

.

ما در این بخش شیوۀ ارجاع به مقاله‌های «رمان» و «حافظ» را، که در تاریخ‌های 24 و 26 دسامبر 2011م / 3 و 5 دی 1390ش دریافت و به چهار سبک یاد شده تنظیم شده است، مشاهده می‌کنیم:

1. «رمان» در دانشنام‍ۀ بریتانیکا. مشاهده در تاریخ 3 دی 1390، از

 http://www.britannica.com/EBchecked/topic/421071/novel

2. «حافظ» در دانشنامۀ بریتانیکا. مشاهده در تاریخ 5 دی 1390، از

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/251392/Hafez

همان‌گونه که مشاهده می‌شود در تنظیم کتاب‌شناسی دو سند انتخاب شده، «رمان و حافظ»، و نیز تنظیم ارجاعات آن، چند تفاوت جزئی به چشم می‌خورد؛ همان تفاوت‌هایی که در تنظیم اطلاعات مربوط به کتاب‎شناسی منابع چاپی نیز دیده شود. اصولاً در این گونه موارد آنچه مای‍ۀ اختلاف است استفاده از نشانه‎گذاری‏های متفاوت، جابه‌جایی ارکان و ذکر یا حذف برخی از آن‌ها است که دست مؤلفان، ویراستاران، پایگاه‌های علمی و انتشاراتی را برای انتخاب یکی از آن‌ها باز گذاشته و ارجاعِ درست یا غلط را در این حوزه کم‎رنگ کرده است. انجمن روان‌شناسی امریکا (ای. پی. ای) در این زمینه الگوی زیر را پیشنهاد کرده است:

نام خانوادگی مؤلف، حرف آغازین نام. (تاریخ). عنوان سند. نام ناشر. دی. اُ. آی/ یو. آر. ال

یادآوری 1: پس از آنکه در استناد نوشت‍ۀ خود، نشانی دسترسی به اینترنت (URL, DOI) را نوشتیم؛ ولی با وجود اتصال به اینترنت نتوانستیم به صفح‍ۀ مورد نظر متصل شویم، شایسته است این منبع را بلافاصله از منابع خود حذف کنیم یا از درست بودن نشانی اینترنتی خود اطمینان حاصل کنیم.

 

ارجاع به کتاب‌ها، مقالات، منابع چندرسانه‌ایِ قابل دریافت در محیط‌های الکترونیک، تقریباً تفاوت اساسی با ارجاع به منابع چاپی ندارد. برای این موارد فقط پس از تنظیم بخش نخست نشانی به یکی از روش‌های مرسوم (در این شیوه‌نامه APA)، که در صورت نیاز با ذکر نوع سند پس از نام آن همراه است، با اضافه کردن یکی از عبارت‏های «برگرفته در تاریخ... از/ دریافت در تاریخ... از/ مشاهده در تاریخ... از/ دسترسی در تاریخ... از» به انتهای کتاب‌شناسی یاد شده، و تنظیم آن از راست به چپ برای اسناد فارسی، نشانی دسترسی اینترنتی (URL) را می‌نویسیم. از آنجا که این نشانی ترکیبی از حروف و ارقام هستند، برای جلوگیری از هرگونه اشتباه در تایپ مجدد نشانی، استفاده از روش کپی و پیست
(Copy & Paste) توصیه می‌شود. با این شیوه، در صورتی که در محیط ورد باشیم، با نگهداشتن همزمان کلید کنترل (Ctrl) و کلیک چپ، به طور مستقیم ـ درصورت اتصال به شبک‍ۀ اینترنت ـ به صفح‍ۀ مورد نظر متصل می‏شویم.

یادآوری 2: هنگامی که ما به نام نویسنده و تاریخ سند مورد استفاده دسترسی نداریم، کتاب‌شناسی اثر، همانند منابع چاپی با عنوان اثر شروع می‌شود. به جای تاریخ داخل پرانتز از علامت اختصاری (بی‌تا/ n.d.)  استفاده می‏کنیم. نمونه:

- Acclturation. (n.d.). Encyclopedia of psychology. Retrieved from September 19, 2008, from http://www.archive.org/details/Habpat1954

 

 

چند نمونه ارجاع به این نوع اسناد:

  1. ارجاع به مقاله در وبلاگ: فتوحی رودمعجنی، محمود (2 شهریور 1390). «تاریخ ادبیات برزخیان (5) الملتقی الفردوسی المستعرب» در کاروند پارسی. وبلاگ دکتر محمود فتوحی رودمعجنی. مشاهده در تاریخ 18 دی 139، از http://karsi.blogfa.com/post-120.aspx
  2. ارجاع به متن درسی: خدایار، ابراهیم (1389). زبان و نگارش فارسی (2 واحد). نسخ‍ۀ الکترونیکنسخ‍ۀ الکترونیک. تهران: مولی. مشاهده در تاریخ 19 دی 1390، از http://www.irpdf.com/book-1797.html  

یادآوری 3: نوشتن نشانی اینترنی (URL) و تاریخ بازیابیِ (Retrieved from)سندهایی که قبلاً به صورت کاغذی چاپ شده و به نسخ‍ۀ آرشیوی (Archival Version) مشهورند، لازم نیست؛ زیرا این منابع دارای نسخ‍ۀ اصل چاپی هستند؛ بنابراین هنگامی که این منابع را از اینترنت دریافت می‌کنیم، کافی است نشانی آن‌ها را در کتاب‌شناسی خود همانند منابع چاپی بیاوریم.

 
  1. به ویدئوی برخط (online video):

Knickerbocker Productions. (Producer). (1954). Habit patterns [Motion picture]. In McGraw Hill, Psychology for living series. Retrieved from http://www.archive.org /details/HabiPat1954

Spiredellis, G., & Spiridellis, E. (producers/Directors). (2008, July). Time for some campaignin [Flash animation]. JibJab Media. Retrieved from http://sendables.jibjab.com

  1. به لوح فشرده (CD- ROM):

Kennedy, A. (2003). The Dundee Corpus [CD-ROM]. Psychology Department, The University of Dundee.

  1. ارجاع به مقاله در روزنامۀ برخط:

خامه‌یار، محمد (1390). «وقف؛ میراث جاویدان». جام جم آنلاین. مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از

http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100801650953

  1. به مقاله در دانشنامۀ برخط به زبان فارسی:

مختاری معمار، حسین (2007م). «اختصارها و آغازه‌ها» در دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخ‍ۀ آزمایشی). مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از

 http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/اختصارها%20و%20آغازه%20ها.aspx

  1. به مقاله در دانشنامۀ برخط به زبان انگلیسی (Online Encyclopedia):

Sanāī. (2011). In Encyclopædia Britannica. Retrieved from

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/521711/Sanai

  1. به مقاله در یک پایگاه داده‌ (Beas Data):

عاصی، مصطفی (1382). «از پیکرۀ زبانی تا زبان‌شناسی پیکره‌ای» در پایگاه داده‌های زبان فارسی. مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از http://pldb.ihcs.ac.ir 

  1. به پایگاه اطلاعات علمی:

Scopus. (1/19/2002). “Scopus- Document search”. Retrieved 19 January, 2012, from http://www.scopus.com/search/form.url?zone=TopNavBar&origin=resultslist

  1. ارجاع به تصویر برخط:

«ستارۀ روشن قلب‌الاسد در نزدیکی کهکشان کوتول‍ۀ‌ اسد». (10 ژانویه 2012). در پایگاه تصویر نجومی روز. مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از http://www.nojum.ir/fa/apod/120110.aspx

  1. به پایگاه خبری:

برنام‍ۀ توسع‍ۀ سازمان ملل (2011م). «شاخص‌های توسع‍ۀ انسانی ـ جمهوری اسلامی ایران» در پایگاه خبری United Nation Development Programme (UNDP). مشاهده در تاریخ 15 دی 1390، از http://hdrstats.undp.org/en/countries/profiles/IRN.html

. «رمان» در دانشنام‍ۀ بریتانیکا، مشاهده در تاریخ 3 دی 1390، از

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/421071/novel

. «حافظ» در دانشنام‍ۀ بریتانیکا، مشاهده در تاریخ 5 دی 1390، از

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/251392/Hafez

. در شیوهنام‍ۀ ای. پی. ای معمولاً نام کوچک نویسندگان نوشته می‌شود؛ بنابراین پس از آن نشان‍ۀ نقطه میآید. اگر از نام کامل استفاده شود، نیازی به این نشانه نیست. در اسناد فارسی نیز به همین شکل عمل می‎شود.

. لازم است نام اسناد (نام کتاب، مجله و مجموعه مقالات) ایتالیک شود. در اسناد فارسی علاوه بر ایتالیک کردن می‎توان آن‎ها را بُلد/سیاه نیز کرد.

. کدِ مقاله، شناس‍ۀ رقمی موضوع؛ ساخته شده از سرواژه‌های سه کلم‍ۀ Digital Object Identifier؛ نشانی اینترنتی سندهای برخط که به وسیل‍ۀ پیوندی مخاطب را به محتوا می‌رساند.

. برای آگاهی بیشتر دربارۀ ارجاع به منابع الکترونیک، علاوه بر نشانی‌های یاد شده در متن ر.ک: محمود فتوحی رودمعجنی، آیین نگارش مقالۀ علمی ـ پژوهشی، (تهران: سخن، 1389)، صص183-188، 208 و 251-254؛ نعمت‌الله شموسی، «استناد به منابع الکترونیک در مقالات علمی»، فصلنامۀ اطلاع‌رسانی، د 17. ش. 3 و4 (1381). مشاهده در تاریخ 20 دی 1390، از 

http://www.ensany.ir/storage/Files/20101230123738-Article-Vol17-Num3-ID72.pdf

. نوع سند، در صورت نیاز و نه لزومآً همیشه، داخل کروشه ذکر می‌شود؛ برای مثالنسخ‍ۀ الکترونیک، ROM-CD، DVD و ...نسخ‍ۀ الکترونیکنسخ‍ۀ الکترونیک. تهران: مولی. مشاهده در تاریخ 19 دی 1390، از http://www.irpdf.com/book-1797.html

  • شموسی، نعمت‌الله (1381). «استناد به منابع الکترونیک در مقالات علمی». فصلنام‍ۀ اطلاع‌رسانی. د 17. ش. 3 و 4.
  • عاصی، مصطفی (1382). «از پیکرۀ زبانی تا زبان‌شناسی پیکره‌ای» در پایگاه داده‌های زبان فارسی. مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از http://pldb.ihcs.ac.ir
  • رودمعجنی، محمود (1389). آیین نگارش مقالۀ علمی ـ پژوهشی. ویراست دوم. تهران: سخن.
  • فتوحی رودمعجنی، محمود (2 شهریور 1390). «تاریخ ادبیات برزخیان (5) الملتقی الفردوسی المستعرب» در کاروند پارسی. وبلاگ دکتر محمود فتوحی رودمعجنی. مشاهده در تاریخ 18 دی 1390، از http://karsi.blogfa.com/post-120.aspx
  • معمار، حسین (2007م). «اختصارها و آغازه‌ها» در دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخ‍ۀ آزمایشی). مشاهده در تاریخ 26 دی 1390، از
  •  http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/ اختصارها %20 و % 20 آغازه %20ها .aspx

     

    منابع انگلیسی

    دی ان ان evoq , دات نت نیوک ,dnn
    دی ان ان